Центарот на Скопје, главниот град на Северна Македонија, балканска земја родена пред само 33 години како независна држава, е преплавен од историја, пишува Њујорк тајмс.

Над централниот плоштад се наѕира статуа на Александар Македонски. Една од неговиот татко, Филип II Македонски, се издига над плоштадот на преголем постамент. Градот е исто така преполн со почести во бронза, камен и гипс за генерации други херои од она што земјата го гледа како своја славна и многу долга историја.

Меѓутоа, проблемот е што поголемиот дел од прикажаната историја е потврдена од други земји. Денешна Северна Македонија, родена со распадот на Југославија во 1990-тите, нема вистинска врска со Александар Велики, кој живеел пред 2.000 години долу по патот во она што е денешна Грција, а многу други историски личности „наградени“ со статуи се бугарски.

Славица Бабамова, директорката на Националниот археолошки музеј, својата кариера ја помина во ископување и изложување на антички артефакти и нема проблем да се фокусира на минатото. Но, таа вели дека е вознемирена од плејадата статуи, поставени од нејзината земја во обид да изгради државен и национален идентитет.

– Ние имаме толку богата историја – и толку многу работи да кажеме. Но, не гледам потреба да го туркам целиот овој претеран маркетинг – рече таа, гестикулирајќи кон статуата на Александар Велики за време на интервјуто.

Поважни за Северна Македонија и неоспорно дел од нејзината историја, додаде таа, се златната погребна маска и другите зачудувачки артефакти кои му претходеле на Александар и биле пронајдени во античка некропола во близина на селото Требениште во Северна Македонија.

Градењето на идентитетот на Северна Македонија долго ја разгневуваше Грција, која тврди дека античка Македонија е дел од нејзиното наследство и има регион именуван по неа. Исто така, лута е Бугарија, друг сосед кој е многу посесивен за некои историски личности, особено за бугарскиот владетел од 10 век, чии статуи сега го преполнуваат центарот на Скопје.

Кавгите за тоа кој го поседува минатото не само што ги вознемириле научниците, туку имаа и сериозни последици, блокирајќи го влезот на Северна Македонија во Европската Унија. Тие, исто така, го заматија амбициозниот проект за градење нација заснован на историјата за која другите инсистираат дека им припаѓа – особено Александар Велики.

Освојувачкиот херој чија империја се протегала од Балканот до Индија во четвртиот век п.н.е., Александар е роден во град кој сега се наоѓа во Грција. Тој не живеел на територијата на она што е денес Северна Македонија, генерално се согласуваат историчарите, ниту го зборувал нејзиниот словенски јазик. Словените пристигнале во областа стотици години подоцна.

Но, дел од територијата на Северна Македонија всушност била дел од античкото Кралство Македонија и е покриена со археолошки локалитети кои содржат артефакти од тоа време.

Проблемот, рече Бабамова, директорка на музејот, не е во тоа што Северна Македонија нема врска со времето на Александар Велики, туку што ги пренагласи своите тврдења. Тоа, додаде таа, започна по распадот на Југославија, бидејќи националистите почнаа да бараат начини да ја зајакнат својата кревка нова држава.

– На крајот на 1990-тите, имаше еден вид хистерија- рече таа.

Грција збесна кога нејзиниот сосед прогласи независност во 1991 година, користејќи го името Македонија и вети дека ќе го блокира нејзиниот влез во НАТО и во Европската Унија.

Како дел од договорот со Грција во 2018 година, таа се согласи себеси да се нарекува Северна Македонија, име што грчката влада го прифати како доволно оддалечено од античкото Кралство Македонија и Александар Велики.

Како што се смирија немирите со Грција, така Бугарија ги покрена своите историски поплаки, при што тамошните националисти инсистираа дека Македонија е вештачка нација создадена од комунистичките антинацистички партизани, кои прогласиле држава во 1944 година и зборувале на бугарски дијалект. Бугарија, сојузник на нацистичка Германија за време на Втората светска војна, постави блокади на патот кон членството во Европската Унија.

– Со Бугарија го имаме истиот проблем што го има Украина со Русија. Тие велат: „Вие не постоите“- вели Никола Минов, професор по историја на Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје.

Украина се бореше да наметне посебен идентитет само против Руската империја. Но, земјата сега наречена Северна Македонија мораше да се справи со Римската империја, чиј дел беше пет века – Отоманската империја, која управуваше со овие делови до почетокот на 20 век, и наизменичното владеење од други надворешни сили, вклучително и Србите и Бугарите.

Во потрага по историско сидро со кое ќе ја стабилизира новата држава чие единствено претходно искуство како независна држава траеше само 10 дена во 1903 година, централната власт пред една деценија истури стотици милиони евра во огромниот проект за реобнова на Скопје.

Го наполни центарот на градот со статуи и ги претвори мрачните владини и комерцијални згради во палати со колонади кои личат на кичест холивудски сет за филм за античките времиња.

Немирното етничко албанско малцинство во земјата, исто така влезе во историјата, бидејќи го потврди својот посебен идентитет, подигајќи голема статуа во чест на Скендербег, албански воен командант кој во 15. век водеше бунт против Отоманската империја.

– Ми недостасува старо Скопје – рече гБабамова, директорка на музејот, носталгично за тоа како изгледал нејзиниот град пред инвазијата на статуи и колони во грчки стил. „Ја изгуби душата“.

Столбовите се претежно шупливи, а некои од имитациите на античките фасади веќе почнуваат да се рушат. Премиерот кој го нареди преуредувањето, Никола Груевски, побегна во Унгарија во 2018 година за да избега од пресудата за корупција.

Но, неговата партија обоена со национализам се врати на власт по победата на претседателските и парламентарните избори на 8 мај.

Нејзиното сегашно раководство се чини дека го олади својот жар за Александар Велики, но не гледа причина да ги отстрани неговите или другите статуи.

– Ова не е лажна историја што ние штотуку ја создадовме – инсистираше заменик-претседателот на партијата, Тимчо Муцунски. „Има историчари кои велат дека имаме реални врски“ со античка Македонија.

Решена да се закачи на таа врска, новата влада ја налути Грција со тоа што сигнализираше дека сака да ја отфрли „Северна“ од името на земјата. На церемонијата на положување заклетва во мај, новоизбраната претседателка ја нарече само „Македонија“, што ја предизвика грчката амбасадорка да излезе.

Муцунски, заменик-претседателот на новата владејачка партија, рече дека договорот од 2018 година со Грција со кој се предаде Македонија со името на земјата кое ќе биде почитувано како „политичка и правна реалност“, но додаде: „Дали ни се допаѓа? Не!“

Далибор Јовановски, истакнат историчар од Скопје, рече дека не му се допаѓа името „Северна Македонија“, но го гледа како несреќна цена што треба да се плати за влез во Европската Унија.

– Сите секогаш мислат дека историјата им припаѓа само нив, дека нема заедничка историја- рече тој. „Но, во овој дел од светот, сè е флуидно. Сè е измешано“.

Некои жители на Скопје велат дека не им се допаѓа што се наредени толку многу статуи, но многумина се гордеат со она што го гледаат како почит на гордата, долга историја.

– Грците го бараат  – рече Љупчо Ефремов, шетајќи покрај Александар Македонски. „Но, тој беше Александар Македонски, а не Александар грчки“.

Бисера Костадиновска-Стојчевска, поранешна министерка за култура, вели дека планирала да го исчисти градот од барем некои од статуите со нивно преместување во парк надвор од градот. Но, таа се откажа откако нејзиниот персонал, барајќи злоупотреби на надлежности, открил дека „за жал, сè е легално“.

Таа рече дека е особено желна да се ослободи од големата претстава на цар Самуил, бугарскиот крал од 10 век. Статуата, која е свртена кон Александар, не само што е грда и го попречува погледот, рече таа, туку и „навистина ги нервира Бугарите“.

Таа не е ниту голем обожавател на Александар Македонски – „Воопшто не се чувствувам поврзана со него. Ниту јазично, ниту културно, ниту емотивно“.