Минатиот број продискутиравме за суштината на ревизионизмот на Кина. Овој број ветивме дека ќе продолжиме во тој контекст, но ќе се осврнеме на она што според либералната демократија претставува корупција на меката моќ од страна на Кина и Русија. На крај ќе се осврнеме на дебаклот на Форбс, небаре се жолт печат, и нивната предикција за успешноста на банките од кои едната објави банкрот и го стресе американскиот финансиски систем викендов. Ајде да тргнеме по ред. Минатиот број главно ги објаснивме контурите преку кои Кина го гради ревизионизмот. Една од битните рамки во таа насока е кинескиот пристап кон меѓународното право. Тука, како што и во претходниот број истакнавме, Кина смета дека светскиот поредок може да се одржи само ако постои владеење на правото. Тоа суштински се разликува од либерално-демократскиот концепт (за кој и ние се залагаме и фала му на Господ што е така). Еве и зошто.
Владеење според правото е колективистички концепт, што почива на детерминизам. Овој концепт претпоставува дека партијата е државата и дека таа го пропишува правото. Промените се можни, ама низ партијата. Не надвор од рамките на агендата што таа ги има. Тоа значи дека ако партијата не смета оти промените се неопходни тие не треба да постојат. Секое предизвикување надвор од тоа или обид да се направат промени надвор од тоа, значи дека се предизвикува системот, каузата и со тоа поредокот. Оттука, владеењето според правото е нужен инструмент, што треба да ја обезбеди лојалноста. Тоа е рамка за да се операционализира детерминизмот и основа за да се казни секој што размислува различно од партијата. За да може полесно да се спроведе сето ова, Кина воведе технолошки систем познат како социјален кредитен систем. За тие што обожаваат да ја величаат Кина (без да навлегуваме во причините, оти е демократски да имате свој став) тоа значи дека, како индивидуи, граѓаните добиваат кредити ако се добри и послушни, а губат поени ако се лоши. Има таков систем за индивидуите и за бизнис заедницата. Ако ви личи на некој „сајанс фикшн“ филм во „дистописко“ општество, тогаш добро сте ја разбрале работата. Накратко, за првпат системот е воведен како тест во 2014 година и оттогаш има неколку модификации и унапредувања. Меката моќ за контрола и „владеење според правото“ на тој начин е операционализирана преку напредокот на технологијата.

Е сега, проблемот е што многу малку се знае за овој систем, но според низа истражувања кои му посветиле дебела анализа, алгоритамот сам по себе не ги решава бројките. Не, драги мои, тоа го прави партијата. Таа може да се меша и, ако алгоритамот застранува или ја предизвикува каузата, може и тој „да го јаде“. На тој начин оправдувањето оди на линија дека, ако довербата ја загубите на едно место, тогаш рестрикции или санкции ќе ве следат на друго место. Ништо без да бидете послушен и лојален на системот. Вие само треба да сте добар граѓанин, за сè друго тука е партијата. Секако, личното право да размислувате засега сè уште го имате, оти не еволуирале до таму да ви го мерат умот, нешто како во популарниот холивудски „Малцински извештај“ со Том Круз, и некои сметаат дека е добро, оти засега барем нема таков систем или апликација, вештачка интелигенција, што ќе го прави тоа. Па, не баш.

Во Давос во почетокот на оваа година, тим научници веќе презентираше идеја како да се подобри транспарентноста на мозокот. Имено, Нита Фарани, експерт по право и управување со технологиите, во етичка, правна и во социјална смисла претстави како би изгледала таа технологија и, зачудувачки, брифираше за напредокот и за достигнувањата во нејзиниот развој. Назад кај кинеските марифети околу играњето демократија – за оние што докрај не го сфаќаат ова и кои го поддржуваат, Кина веќе тестира слични системи по дома. Ако го прави тоа таму, тогаш верувајте во земјите на патот на свилата сите „хани дијал“ проекти, како „смарт сити“ и слични, се идеални за вакви тестови, апликации и секако за унапредувања. Да не се лажеме, не дека има нешто лошо во кинеските напори да го помогнат економскиот развој во светот, според нивната „вин-вин“ ситуација, и ако немате проблем со камерите и со останатите апликации што ќе ви ги инсталираат за да собираат податоци за вас и за сите околу вас и тие податоци да ги праќаат како мега дата во центри без да знаете, тогаш сè е тамам, што би рекле некои наши од внатрешноста.

Многу слично на сето ова, Русија си форсира своја трак 2 дипломатија или мека дипломатија, мека моќ. Повторно, градејќи го целиот аргумент на практиката на западот. Посебно овде се артикулираат проекти што се разликуваат од оние искрените либерално-демократски во кои освен утката со менаџментот, посебно со домашните актери што се мангупираат, па прават своевиден монопол или чиста корупција со средствата, има прекрасни приказни. Тие проекти што се разликуваат од овие добронамерните се оние на кои и Холивуд им завидува околу креативноста – спој на безбедност, слобода и ширењето демократија. Но, како што велат нашите пријатели од Босна – кој нема да плати на мост, ќе плати на ќуприја (поговорка најверојатно од отоманското време). Дали тоа ќе го разберат лидерите на либерално-демократскиот свет, не знаеме, но едно е јасно – се стеснува комодитетот на апсолутна моќ и секоја грешка или излет сега чини поскапо. Многу повеќе отколку претходно. Една од причините е што предизвикувачите на либерално-демократскиот свет „окрупнија“ и сметаат дека се на врвот на задачата за да пркосат. Дали ќе можат и колку, ќе видиме, ама прават обиди.

Таков, драги мои, според Кина, е дипломатскиот обид да се проектира стабилност на Блискиот Исток. Ова е голема работа. Ова е директен пркос на американската доминација, но и проблем за Израел. Ријад и Техеран решија да ги закопаат секирите и да отворат дипломатски канали. Тоа е прв чекор за градење доверба. Проблемот со кинеската и руската мека дипломатија е што се тешки да се расчленат и да се нападнат без да се пристапи опструктивно, што ако се прави на тој начин за либерално демократскиот аргумент е лошо. Лошо затоа што ако не успеете да го расчлените овој пристап и не успеете да извадите што е тоа што е корумпирано од она што е добро, тогаш ризикувате да го загубите аргументот – дебатата, расправата, и со тоа пораката за заштита на либерално-демократските вредности. Еве зошто. Сфатете го ова како корона-вирусот. Ако го нападнете со класични лекови за заштита на имунитет му правите услуга. Вирусот се храни од имунитетот, оти имуниот систем не може да го препознае. Многу вакви вируси се смртоносни и за да се справите со нив мора да внимавате кога и до каде го ослабнувате имунитетот, а кога да дадете „гас“ и да го засилите. Така е и со кинеската и со руската мека моќ. Секое класично негирање е контрапродуктивно, оти има многу црнила, кои се интерпретираат како двојни стандарди, што од суровите интереси (што е нормално и разбирливо – тој што не разбира дипломатија, нема да го сфати ова), што поради човековата алчност (па поединците го „хакнале“ системот за сови потреби), а што и поради грешки и културолошки бариери или, пак, поради толкава доминација што не е предизвикана, па оди во занес на супернација или посебност. Таа „заносна“ позиција, најверојатно уште ги држи во сон Германците, кои „фураат“ своја приказна или, пак, тие се во право, а ние не сме.

Германските железници под радар си склучија договор со „Хјуавеи“, настрана од сите напори на САД да се избегнуваат овие договори или, ако ги има, да се прекинат. Во исто време, сопственикот на Вагнер порача дека сака да биде идниот лидер на Украина. На тој начин, колку и да звучи нереално или налудничаво, тие си „возат филм“ во кој многумина, за жал, веруваат, но и не само тоа, туку и се „палат“. До каде ќе оди таа приказна никој не знае. Ама едно е сигурно – дека ништо веќе не е сигурно.
Трката по брз успех и испорака на информации на пазарот го турна и легендарниот „Форбс“ во редот на жолтиот печат. Не дека е првпат вакви медиуми да утнат, ама некако сега се погоди приказната. Имено, прогласувајќи ја најпрвин за банка на годината „Силикон вали банк“, „Форбс“ како да ја проколна, па таа предизвика земјотрес во финансискиот систем и во стабилноста во САД. Дали ќе печатат долари или не, не знаеме. Факт е дека „Форбс“ се поправи со анализата за најголемата банкарска пропаст од 2008 година, ама тоа е. Едноставно ништо веќе не е како што беше, а најверојатно нема ни да биде. Колку побргу и подобро го разбереме сето тоа, толку подобро за нас. Во следниот број конечно ќе прозбориме и за обидите за „дедоларизацијата“, најверојатно како економски инструмент на моќ на предизвикувачите.

(Авторот е универзитетски професор, придружен професор на Државниот универзитет во Аризона, САД)