Во многу пригоди, американскиот претседател Доналд Трамп изјави дека „царината е најубавиот збор“. Од првите денови од неговата политичка кариера, па сè до неговиот реизбор, тој упорно повторуваше дека царините се негова главна алатка во борбата за „пофер“ економија. Тој често велеше дека „другите профитираат на сметка на Америка“, а трговскиот дефицит, односно вишокот на увоз над извозот, за него е доказ дека Америка е губитник во глобалната размена.

На денот што го нарече „Ден на ослободувањето“, поточно на 2 април годинава, Трамп го исполни своето долго најавувано ветување и најави нови, како што ги нарече, реципрочни царини, кои, повеќе или помалку, ја изненадија целата политичка и економска јавност.

И покрај сериозниот отпор од големите инвеститори на пазарот, како милијардерот Бил Екман, кој предупреди за претстојната „нуклеарна економска зима“ и Илон Маск, кој повика на свет без трговски бариери и изгуби повеќе од 30 милијарди долари откако беа воведени царините, Трамп не се повлече. Иако претходно придаваше големо значење на состојбата на берзата, тој не покажа загриженост кога берзанскиот индекс Дау Џонс падна за речиси 10 проценти за само два дена.

Неговата реакција, всушност, беше многу ладнокрвна: „Не сакам ништо да паѓа, но понекогаш мора да се напиете лек за да поправите нешто.“ На крајот, царините на Трамп предизвикаа реакција од трговските партнери, пазарите реагираа бурно, берзите паднаа, инвеститорите се вознемирија, а економистите се шокираа.

Сепак, воведувањето на овие царини не може да биде изненадување бидејќи тие, заедно со запирањето на имиграцијата и протерувањето на голем број мигранти, се идеолошките столбови на неговата политика. За многу гласачи во регионите погодени од преместувањето на индустриското производство, главно во Азија, Трамп беше првиот лидер по децении кој отворено кажа дека глобализацијата им наштетила на обичните работници, поради што тој беше перципиран како глас на оние кои долго време беа заборавени во политичкиот дискурс.

Целта на царините, како што тврди Трамп, е да се оживее американското индустриско производство со пораката: „Треба да ги вратиме фабриките дома, да ги заштитиме нашите работници и повеќе да не зависиме од нестабилни меѓународни синџири на снабдување“.

Оваа идеја има силна основа во американското искуство од последните неколку децении. Либерализацијата на трговијата, особено по договорот НАФТА (Америка, Канада и Мексико) и влегувањето на Кина во Светската трговска организација, имаше негативно влијание врз вработеноста во многу американски индустриски региони.

Во книгата „Шокот во Кина: Учење од приспособувањето на пазарот на трудот до големите промени во трговијата“, економистите Дејвид Аутор, Дејвид Дорн и Гордон Хансон пресметале дека помеѓу 1999 и 2011 година, конкуренцијата од Кина довела до губење на помеѓу 2 и 2,4 милиони работни места во Америка, претежно во индустриското производство. Индустрискиот Среден Запад и Југоистокот биле најтешко погодени.

Но, штетата не беше само економска. Тие региони се соочија со долгорочен пад на вработеноста, платите и животниот стандард. Многу работници немаа можност за преквалификација или преместување. Ова предизвика пошироки социјални проблеми: политичка поларизација, социјална нестабилност, па дури и колапс на јавните услуги.

Секако, тука не е крајот. Во трудот „Како очајот му помогна на Трамп да стигне до победа“, Шенон Монат и Дејвид Браун ги истражија подлабоките последици од губењето на работните места во производството. Нивната анализа откри силна врска помеѓу губењето на работните места во индустријата и порастот на таканаречената „смрт од очај“ (deaths of despair) – првенствено предозирање, алкохолизам и самоубиства. Во тие области, особено во „Појасот на ‘рѓата“ (Rust Belt – Охајо, Пенсилванија, Мичиген, Индијана, Западен Њујорк, Северен Илиноис, Југоисточен Висконсин) и Апалачите (Апалачија – Јужен Њујорк, Пенсилванија, Западна Вирџинија, Северна Алабама, Мисисипи и Џорџија) имаше и најголем пресврт во корист на Трамп на изборите во 2016 година, што зборува во прилог на тезата дека популарноста на Трамп не можеме да ја разбереме само преку економијата – таа е исто така вкоренета во чувството на социјално и културно распаѓање, особено на местата што некогаш се потпираа на „американскиот сон“ преку работа во индустриските погони.

Од друга страна, она што е збунувачко е начинот на кој се пресметуваат царините. Имено, реципрочните царини би требало да значат возвраќање со иста мера со цел балансирање на извозот и увозот. Повторно, иако администрацијата на Трамп тврди дека постои формула за воведување царини за секоја земја посебно, би се претпоставило дека арбитрарниот износ на царините како на пример 30 проценти за Науру, мала островска земја со минимална трговија со Америка, или 10 проценти за островот Херд и островот Мекдоналд, кои се ненаселени, покренува сомнежи дека се работи за тоа. Бизарен е и примерот со Лесото, мала африканска, многу сиромашна земја со БДП од само 2,4 милијарди долари, на која ѝ се воведени највисоките царини во светот во износ од 50 проценти, од што произлегува дека Америка возвраќа со иста мера.

Всушност, Лесото е членка на Јужноафриканската царинска унија, што значи дека ја користи заедничката царинска структура што ја применува таа унија. Затоа, Лесото има исти царини кон Америка како и другите членки на унијата – Јужна Африка, Намибија, Боцвана и Есватини. Ова, со други зборови, значи дека ако царините на сите тие пет земји се исти за Америка, тогаш Америка би требало да воведе иста царина за сите членки на оваа унија. Меѓутоа, тоа не е случај бидејќи Боцвана доби царина од 37 проценти, Јужна Африка 30 проценти, Намибија 21 процент и Есватини само 10 проценти, што е најниска стапка меѓу сите земји.

Тоа значи дека начинот на кој се пресметуваат овие царини нема никаква врска со царините што трговските партнери ги применуваат кон Америка. Наместо тоа, се чини дека тие се базираат на американскиот трговски дефицит со одредена земја на многу поедноставен, но исто така и економски бесмислен начин. Конкретно, во 2024 година, Америка увезла стока од Лесото во вредност од 237 милиони долари, претежно дијаманти, текстил и облека, додека извезла во Лесото стока во вредност од само 2,8 милиони долари. Очекувано, Лесото увезува малку од Америка бидејќи е исклучително сиромашна земја, односно економија во која 56,2 проценти од населението живее со помалку од 3,65 долари дневно, што е помалку од 1.300 долари годишно, бидејќи немаат пари да купуваат американски производи, од „ајфони“ до „тесла“.

Затоа, врз основа на презентираните податоци, постои голема веројатност дека царините што Америка ги воведува во одредена земја се пресметуваат врз основа на формулата:
(трговски дефицит на Америка со одредена земја / извоз на одредена земја во Америка) поделено со 2.
Во случајот со Лесото: (237 – 2,8 / 237) : 2 = (234,2 / 237) : 2 = 99 : 2 ≈ 50 отсто.

Секако, Лесото не може да го намали трговскиот дефицит со Америка затоа што едноставно нема пари да купува американски производи. Исто така, ако главната причина за воведување царини е „враќање на производството во Америка“, прашањето што се поставува е, со оглед на тоа што близу 50 проценти од извозот на Лесото во Америка се дијаманти, како точно може да се „врати производството на дијаманти“ во Америка, бидејќи рудниците не можат да се преместат.

Јасно е дека овие тарифи веројатно дополнително ќе ја влошат ситуацијата во Лесото. Америка во моментов е втор најважен извозен пазар за Лесото, па затоа со право може да се претпостави дека царината од 50 проценти ќе го намали извозот, што значи помалку приходи за економијата на Лесото, поголема сиромаштија и уште помала куповна моќ за населението. Иронично, во обид да се бори против „нефер трговијата“, Америка со овој пример покажа што всушност е нефер трговијата, бидејќи, како што стојат работите, овие царини не се насочени кон балансирање на увозот и извозот и враќање на индустриското производство. Напротив, тие се казнени мерки засновани на произволна равенка што ги казнува сиромашните земји едноставно затоа што извезуваат повеќе во Америка отколку што увезуваат од неа, што е објективно условено од нивната сиромаштија.

Сѐ на сѐ, на 9 април годинава, Трамп делумно ги ретерираше и ги намали царините на 10 проценти за повеќето трговски партнери за период од 90 дена, со цел да отвори простор за билатерални преговори. Од друга страна, Трамп ги зголеми царините за Кина од 34 на 145 проценти, бидејќи, како што вели, таа покажала непочитување кон светскиот пазар. Кина возврати со зголемување на царината на 125 проценти.

Преведе:
Теодора Циклевска

ЈАЗИКОТ НА КОЈ СЕ НАПИШАНИ, КАКО И СТАВОВИТЕ ИЗНЕСЕНИ ВО КОЛУМНИТЕ, НЕ СЕ СЕКОГАШ ОДРАЗ НА УРЕДУВАЧКАТА ПОЛИТИКА НА „СЛОБОДЕН ПЕЧАТ“