Највисокиот суд на ЕУ ја поништи одлуката на Комисијата да му забрани на весникот „Њујорк тајмс“ пристап до пораките разменети меѓу претседателката Урсула фон дер Лајен и извршниот директор на фармацевтската компанија „Фајзер“, Алберт Бурла, откривајќи дека извршната власт на ЕУ не успеала веродостојно да објасни зошто не ги поседува текстуалните пораки.

По долго влечење на војната меѓу Европската комисија и „Њујорк тајмс“ за транспарентноста околу договорите за вакцина против ковид-19 на „Фајзер“, Европскиот суд на правдата (ЕСП) денеска одлучи дека Комисијата „не дала веродостојно објаснување за да го оправда непоседувањето на бараните документи“.

Според Судот, Комисијата не може едноставно да тврди дека не ги поседува бараните документи, таа мора да обезбеди веродостојни објаснувања кои ќе овозможат и на јавноста и на Судот да разберат зошто тие документи не можат да се лоцираат.

ЕСП утврди дека „Њујорк тајмс“ доставил релевантни и конзистентни докази кои укажуваат на постоење на СМС-пораки помеѓу претседателката на Комисијата и извршниот директор на „Фајзер“ во врска со набавката на вакцините за ковид-19.

„Овие договори беа тотално без преседан во тотално невиден контекст“, рече претставник на ЕУ пред пресудата.

Публикацијата го откри постоењето на пораките во 2021 година за време на интервјуата со Бурла, но наиде на пречки кога бараше пристап до нив. Комисијата тврдеше дека не може да ги обезбеди текстуалните пораки.

По повеќекратните неуспешни обиди да ги добие пораките, „Њујорк тајмс“ го поднесе предметот пред ЕСП во јануари 2023 година.

Судот сега утврди дека Комисијата не успеала соодветно да разјасни дали бараните СМС-пораки се избришани и, доколку е така, дали бришењето се случило намерно или автоматски.

Европската комисија има два месеци да поднесе жалба на одлуката на Судот на правдата.

Од ковид-вакцини до „Фајзергејт“

Во пролетта 2020 година, кога Доналд Трамп започна „глобална трка“ за укинување на пандемиските ограничувања, Европската Унија беше неподготвена. Немаше потребни административни структури или правни алатки за ЕУ ​​да продолжи на сличен начин во трката за укинување на забраните. Здравствената политика, како и снабдувањето со вакцини, беше и останува одговорност на земјите членки на ЕУ, а не на Европската комисија. Сепак, пандемијата промени сè. Комисијата предупреди дека ако секоја земја членка на ЕУ самостојно купува вакцини, побогатите земји ќе имаат пристап до повеќе дози, што ќе предизвика бран на конкуренција во рамките на ЕУ. Во летото 2020 година, земјите членки се согласија да ја задолжат Комисијата да продолжи со договорите со фармацевтските компании во име на целата ЕУ.

Во декември 2020 година, ситуацијата во ЕУ изгледаше речиси безнадежна. Првите вакцини на „Фајзер“ беа пуштени во продажба во Обединетото Кралство, по што следеа оние на „Модерна“ и „АстраЗенека“, додека вакцините набавени од Комисијата не беа доволни за земјите членки.

Во тој период, претседателката на Комисијата, Урсула фон дер Лајен, разви посебен, личен однос со извршниот директор на „Фајзер“, Алберт Бурла. Во јануари 2021 година, Комисијата ја потврди ревизијата на договорот со „Фајзер“ за удвојување на бројот на дози за ЕУ, со цел да се пополни празнината што ја остави „АстраЗенека“. „Фајзер“, исто така, имаше значителен производствен капацитет во ЕУ и соработуваше со германската компанија „Бионтек“, која ја разви револуционерната м-РНК технологија.

Самиот директор на „Фајзер“, Бурла за „Њујорк тајмс“ изјави дека разговарал со претседателката Фон дер Лајен преку телефон и СМС-пораки.

Во 2021 година, новинарот Александар Фада поднесе барање за пристап до овие СМС-пораки. Комисијата одби. Во септември истата година, европскиот омбудсман, Емили О’Рајли, отвори истрага за лошо административно работење. Соочен со континуираното негирање од страна на Комисијата, европскиот омбудсман ја затвори истрагата во јули 2022 година, остро критикувајќи ја Комисијата.

Потоа, новинарката Матина Стеви од „Њујорк тајмс“ исто така побара пристап до текстуалните пораки и на крајот поднесе жалба до Судот на правдата на ЕУ против Европската комисија.

Долго време, Комисијата дури и не признаваше дека постојат пораките меѓу претседателката Фон дер Лајен и Бурла. На крајот, правниот тим на Комисијата тврдеше дека Комисијата никогаш не негирала дека постојат пораки, туку ги опишала како неважни и затоа не се сметаат за официјални документи, како што е предвидено во внатрешните прописи на Комисијата.

Одлуката на Судот на правдата на ЕУ не се однесува на начинот на кој претседателката Фон дер Лајен ја спроведе набавката на вакцини, што дури и нејзините најостри критичари го сметаат за успешно, туку на прашањето за транспарентноста и пристапот на граѓаните на ЕУ до јавни документи.