Речиси  две недели откако звукот на сирените за воздушни напади и бучавата  на борбените авиони на НАТО ја прекинаа мирната септемвриска ноќ во источна Полска, клучното прашање во Европа не е само дали Москва намерно испратила повеќе од 20 беспилотни летала во воздушниот простор на НАТО, туку и што открива воениот одговор за долгорочната способност на алијансата да се справи со оваа растечка закана.

Ако тоа беше, како што верува Полска, намерен тест на одбраната на НАТО, за Русија тоа беше исклучително евтин експеримент, пишува CNN.

Дронови од 8.500 евра и борбени авиони вредни милиони

Полските власти пронајдоа остатоци од она што го нарекуваат дронови „Гербера“, направени од иверица и стиропор, а често се користат како мамки. Украинската воена разузнавачка служба верува дека нивното производство чини околу 8.500 евра по парче.

Во исто време, повеќенаменските борбени авиони Ф-16 и Ф-35 на НАТО, вредни неколку милиони евра, полетаа во акција.

Ефективен индикатор за моќност, но индикатор кој веројатно чинел десетици илјади евра само гориво и одржување за да се симне од пистата. „Асиметријата на трошоците не функционира“, изјави за CNN Роберт Толаст, истражувач во лондонскиот истражувачки центар за одбрана „Ројал јунајтед сервисис институт“ (РУСИ).

Тој додаде дека проблемот не е во тоа што НАТО не може да одговори на масовни напади со беспилотни летала.

„Западната воена технологија не ја предвиде асиметричната закана од беспилотни летала“

Авионите на НАТО се покажаа како многу ефикасни во одбраната од голем ирански ракетен и беспилотен напад врз Израел во април оваа година. Но, Толаст тврди дека цената на таквата одбрана, која Израел ја процени на повеќе од една милијарда евра, е неодржлива на долг рок.

„Фундаменталниот проблем е што пред Украина, поголемиот дел од западната воена технологија едноставно не ја земаше предвид оваа… асиметрична закана од беспилотни летала“, рече тој.

Сепак, во сè побрзо растечкиот воено-технолошки сектор, преовладува мислењето дека некои навистина го разгледале проблемот, но дека бројни министерства за одбрана на НАТО се премногу бавни во адаптирањето.

„Технологијата е тука“, изјави за CNN минатата недела Јоханес Пинл, директор на британската компанија за софтвер за откривање на закани MARSS, која сега произведува свои дронови-пресретнувачи, на саемот за одбранбена индустрија DSEI во Лондон.

„Добар дел од полската граница можеби веќе е покриен со софистициран ѕид од дронови“, додаде тој. „Ѕидот од дронови“ означува слоевита мрежа за откривање и пресретнување, идеја која силно ја застапуваат балтичките земји и ја поддржуваат претставници на Европската унија.

 

Проблем со бирократијата

Проблемот, рече Пинл, е што системите за набавки на НАТО се „заглавени во осумдесеттите години“. Како пример, тој го наведе пресретнувачот со среден дострел MARSS, напојуван од вештачка интелигенција и дизајниран да биде повеќекратно употреблив, со титаниумска конструкција што ја опиша како „нож што сече низ дојдовен дрон со голема брзина“.

Моментално чека проценка од земја од НАТО, што се очекува во наредните месеци.

 „Тие токму сега пишуваат технички спецификации, а ние ги користиме со години во операциите. Во Европа, сè уште немаме готови спецификации“, изјави Пинл за CNN, осврнувајќи се на традиционалните практики за набавки во кои министерствата издаваат детални технички барања, а потоа производителите се натпреваруваат за нив.

Војната во Украина практично создаде забрзан процес на набавки во Европа, вели Сиете Хаминга, директор на холандската компанија Robin Radar Systems. Нивната технологија веќе е широко користена во Украина и неодамна е подобрена за откривање на ирански беспилотни летала „Шахед“ на растојание до 12 километри. „Ако некоја земја сака да купи опрема за Украина, има забрзана постапка за тоа“, изјави тој за CNN.

„Тие можат да дојдат во компанија и да кажат: ни треба X, Y или Z веднаш. Ако го сакаат тоа за сопствената војска, мора да поминат низ целиот процес. Тоа не помага.“,наведува CNN.

Португалскиот стартап Текевер и траги од промени

Сепак, со оглед на тоа што војната во Украина обезбедува терен за тестирање во реално време за нови технологии, промените се наѕираат. Пример е португалскиот стартап Текевер. Од 2022 година, британската влада потрошила речиси 300 милиони евра за извидувачки беспилотни летала AR3 за Украина.

📌 Tekever AR3 is a UAV from the Portuguese company Tekever. Can take off and land vertically or be launched from a catapult, which increases the flight time to 16 hours.

The drone performs a wide range of land and sea operations: reconnaissance, monitoring, border protection. pic.twitter.com/lHjk9dRDq0

— GWAR69 🇩🇰🇺🇦 (@GwarWorin) December 5, 2023

Британските воздухопловни сили (RAF) објавија дека ќе го воведат AR3 во својот нов електронски воен систем StormShroud. Планирано е и масовно производство.

Оваа недела, Текевер објави дека отвора нова фабрика за беспилотни летала со илјада работни места, околу 130 километри западно од Лондон, што е нивна четврта фабрика во Обединетото Кралство. Карл Бру, раководител на одбранбениот оддел на Текевер, изјави за CNN дека компанијата се стреми да го сподели ризикот од развој на нови технологии меѓу владата и индустријата.

„Кога RAF го воведе нашиот AR3 во оперативна употреба, тој беше дел од нашата програма за истражување и развој веќе некое време. Тие рекоа: „Ќе го земеме искуството од Украина, ќе ја додадеме оваа посебна компонента на западната електронска технологија“ – и ја воведоа за шест месеци“, рече тој.

„Мора да воведуваме иновации со воено темпо“

Новиот началник на Генералштабот на британската армија, Ричард Најтон, ја нагласи потребата од нов пристап.

„Потребната брзина значи дека мора да го промениме нашиот однос со индустријата и да воведуваме иновации со воено темпо“, рече тој во своето прво јавно појавување минатата недела. Агрис Кипурс, директор и коосновач на летонскиот  стартап „Ориџин Роботика“, за Си-Ен-Ен изјави дека неговата земја развива „нови механизми за соработка со нова индустрија“, а близината на Русија додава дополнителна итност.

Дроновите  за напад и извидување BEAK и новиот авион-пресретнувач BLAZE, финансирани од летонската  влада, веќе ги користат Летонија , Велика Британија  и Украина.

Low-cost FPVs currently appear to dominate drone warfare, but they are being challenged by reusable , military grade quadcopter bombers able to strike with extreme precision — like the new BEAK being flown in Ukraine. My take for Forbes in comments below pic.twitter.com/CDLisYq17I

— David Hambling (@David_Hambling) May 1, 2025

„Една од клучните лекции од Украина е: само експериментирајте“, рече Толаст.

Тој верува дека клучот за ефикасна одбрана од беспилотни летала е „мешавина од врвни и многу скапи системи“ како што се ракетните батерии Ф-35 и Патриот видени во Полска минатата недела, и системи „кои можеби не се секогаш сигурни, како што се украинските беспилотни летала-пресретнувачи“.

Дури и ако Европа успее да го забрза воведувањето на експериментални технологии на долниот крај од спектарот, проблемот со количината останува. Според проценката од јули на украинското воено разузнавање, Русија сега произведува околу 5.500 беспилотни летала месечно во модернизирана верзија на Шахед, наречена Геран, како и поевтина варијанта Гербер во брзорастечка фабрика во Татарстан.

Овој месец, за прв пат, Русија истрела повеќе од 800 беспилотни летала кон Украина за една ноќ.