Дезинформации има насекаде и секогаш имало. Озборувањата, без разлика дали се вистинити или лажни, постојат онолку долго колку што луѓето можеле да комуницираат. „Лажните“ политички мотивирани вести отсекогаш биле дел од новинарството. Сепак, социјалните мрежи како Фејсбук, Твитер, Тик-Ток го забрзаа ширењето на дезинформации и лажни вести. Социјалните мрежи шират митови, дезинформации и лажни вести низ светот побрзо отколку што може да се разоткријат. Без разлика дали се во форма на лажни изјави, манипулирани факти или наративи, многу луѓе веруваат во дезинформации и ги споделуваат. Тоа, пак, влијае на нивното однесување во реалниот живот, од политички избори до здравствени одлуки во иднина.

Што можеме да направиме? Проверката на фактите и разоткривањето не се доволни

Најчеста тактика во борбата против дезинформациите е проверка на фактите и разоткривање на лажни или погрешни информации. Но, се покажа дека пребaнкинг, односно претходното разоткривање на дезинформациите, може да биде поефективно.

Со оглед на распространетоста и влијанието на дезинформациите во реалниот свет, медиумските компании и владите презедоа чекори за активно следење и регулирање на платформите на социјалните медиуми. Неколку платформи активно контролираат што се споделува на нивните сајтови. На пример, Пинтерест целосно ги забрани објавите за вакцинација против коронавирус. Други големи медиумски платформи како Гугл, Фејсбук и Јутјуб исто така, користат проверка на факти за да означат сомнителен материјал или да промовираат информации засновани на факти.

Но, проверката на фактите не секогаш функционира. Ефективноста на регулаторните напори е сомнителна. Прво, особено кога станува збор за политички теми, може да биде тешко да се дефинираат црвените линии за она што се квалификува како дезинформација. Земете го случајот кога медиумите истакнуваат одредени факти додека игнорираат други релевантни информации. Второ, социјалните медиуми се огромен простор за споделување вести, а дезинформациите се шират побрзо од вистината, особено кога инспирираат страв или презир. Значи, дури и кога дезинформациите се јасни, едноставно е невозможно да се следи се или да се допре до сите што се изложени на неа. Дезинформациите опстојуваат, дури и откако ќе бидат разоткриени, а нејзините ефекти остануваат исто така. Дополнително, многу луѓе веруваат во лажни вести или дезинформации бидејќи се водени од нивните претходни верувања, чувства или социјални групи. Дури и оние кои свесно прифаќаат дека дезинформациите се лажни, тешко е целосно да се одвратат.

Меѓутоа, во последниве години, научниците работеа на истражување поврзано со пребaнкинг претходното разоткривање на дезинформациите. Тоа е таканаречена „психолошка вакцинација“, која ги изложува луѓето на мали дози на дезинформации и ги поттикнува да развиваат стратегии за ментален отпор.
Концептот на психолошка инокулација беше предложен од Вилијам Мекгваер пред повеќе од 60 години и беше опишан како „вакцина за перење мозок“. Целта е да се изложат луѓето на форми на дезинформации кои се премногу слаби за да бидат убедливи, но доволно силни за да го поттикнат лицето критички да ги процени доказите и да разгледа контрааргументи. На крајот, личноста развива арсенал на когнитивна одбрана и станува отпорна на слични дезинформации.

Универзална психолошка вакцина

Целта е да се „вакцинираат“ луѓето не против конкретни лажни вести, туку против вообичаени техники кои се користат за манипулација и дезинформација.

Затоа, истражувачкиот тим создаде непристрасни видеа од 90 секунди за пет вообичаени стратегии за манипулација:
1. Емоционален јазик (употреба на страв, гнев и други силни емоции за зголемување на ангажираноста);
2. Некохерентност (употреба на повеќе аргументи на иста тема, а сите не можат да бидат точни);
3. Лажни дихотомии (претставување на страни или избори како меѓусебно исклучувачки, иако не се);
4. Жртвено јагне (издвојување на поединци или групи кои ќе ја преземат вината) и
5. Ад хоминем напади (напаѓање на лицето кое го презентира аргументот, а не самиот аргумент).Секое видео се потпира на принципите на психолошка вакцинација преку предупредување за дезинформации, презентирање контрааргументи и презентирање прилично безопасни примери. Целта беше да се покаже како секоја техника може да се користи на социјалните мрежи за да се влијае на луѓето.
Лабораториското тестирање кое вклучува повеќе од 5.400 учесници покажа дека видеата ја зголемуваат способноста на гледачите да ги препознаат техниките на манипулација што се користат во фиктивни објави на социјалните мрежи за различни теми. Тоа, исто така, ја зголеми нивната способност да идентификуваат несигурни информации и ја намали нивната намера да споделуваат манипулативна содржина.

Пребaнкинг во реалниот свет

Но, дали кратките видеа ќе бидат ефективни во реалниот свет? За да одговорат на тоа прашање, истражувачите ги поставија своите видеа на Јутјуб, како реклами. Во рок од еден ден од прегледувањето на огласот, на некои корисници им беше претставен наслов на вести во кој се применува техниката на манипулација (на пример, за лажни дихотомии – „Треба да го подобриме нашиот образовен систем или да се соочиме со криминалот на улица“). Потоа од корисниците беше побарано да ја идентификуваат користената техника.

Повеќе од 11.400 луѓе ги гледаа видеата и одговорија на квизот. Очекувано, луѓето кои претходно ги гледале видеата имале поголема веројатност правилно да ја идентификуваат техниката на манипулација.
Сепак, ниту една психолошка вакцинација, без разлика колку е привлечна, поучна и убедлива, веројатно нема да ги спречи сите дезинформации. Дури и во оваа студија, способноста да се идентификуваат техниките за манипулација на Јутјуб се зголеми само за околу 5 проценти. И тие ефекти може да се намалат со текот на времето. Но, тековните напори за подигање на свеста за дезинформациите може да ја зајакнат способноста на луѓето да ги препознаат. Во медиумско опкружување заситено со лажни вести кои постојано се менуваат, психолошките вакцини со „широк спектар“ кои ги таргетираат вообичаените техники за дезинформација може да бидат дел од решението.

Автор: Миломир Мандиќ Извор: Demostat