Прогласувањето на американскиот претседател Доналд Трамп за прекин на огнот меѓу Израел и Иран можеби ја намали размената на ракетни напади, но најголемата мистерија на војната останува нерешена: локацијата на објектот за збогатување ураниум во Техеран.

Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ) призна само пет дена по судирот дека нејзините инспектори изгубиле трага од 409 килограми (902 фунти) високо збогатен ураниум на Иран – доволно за 10 нуклеарни боеви глави, доколку врховниот лидер ајатолахот Али Хамнеи одлучи да се стреми кон нуклеарно оружје, забележува новинската агенција Блумберг.

Ураниумот би можел да се складира во 16 цилиндри високи 91,4 сантиметри, според проценките објавени од американските регулатори, или приближно со големина на голем резервоар за нуркање. Секој од нив би тежел околу 25 килограми – доволно лесен за да се транспортира на тајна локација пеш или на задното седиште на мало возило.

Дури и ако Израел и САД ефикасно ја уништиле инфраструктурата за збогатување на Иран – опасноста лежи во тоа каде е скриен ураниумот.

Генералниот директор на Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ), Рафаел Маријано Гроси, изјави дека останува оптимист дека трајното примирје може да го отвори патот за продолжување на разговорите за нуклеарната програма на Иран и враќање на инспекторите.

„Мора да има прекин на непријателствата за да се воспостават потребните услови за безбедност и сигурност, за Иран да може да им дозволи на тимовите на МААЕ да влезат на локациите за да ја проценат ситуацијата“, изјави Гроси на вонреден состанок на одборот на директори на надзорниот орган на ОН во понеделникот.

Непознатата локација на нуклеарните постројки на Иран ја нагласува високоризичната природа на одлуката на Израел да преземе воена акција против Исламската Република пред речиси две недели, повик упатен по петте рунди разговори меѓу САД и Иран кои не доведоа до договор.

Пред нападите, набљудувачите на МААЕ внимателно ги следеа пријавените залихи на ураниум на Иран, инспектирајќи повеќе од едно место дневно за да се осигурат дека материјалот е евидентиран и дека не е пренасочен за употреба во оружје.

Но, израелските напади на 13 јуни го натераа Иран да го премести материјалот во непријавен објект – дури и пред САД да се приклучат со понапредна технологија за бомбардирање минатиот викенд. Иако Гроси побара Исламската Република да ги информира своите инспектори за новата локација, нема гаранција дека ќе им биде дозволен пристап, без разлика дали е на сила прекинот на огнот или не.

Комитетот за национална безбедност и надворешна политика на иранскиот парламент оваа недела го одобри нацрт-законот со кој ќе се бара од владата да ја суспендира соработката со МААЕ. Ова би значело прекинување на секаква соработка со единствениот набљудувач „сè додека не се гарантира безбедноста на нуклеарните постројки на земјата“, според иранската новинска агенција Мизан.

Иранските лидери ја критикуваа МААЕ за тоа што не ги почитува своите права според Договорот за неширење на нуклеарно оружје – фундаментален меѓународен договор постигнат пред половина век за спречување на ширењето на атомското оружје. Тој им даде на потписниците како Иран пристап до нуклеарни технологии под услов да не се стремат да произведуваат оружје.

Бидејќи голем дел од оваа технологија е за двојна употреба – со примена во цивилна или воена работа – договорот ја овластува Меѓународната агенција за атомска енергија да обезбеди соодветна употреба на нуклеарниот материјал.

Претставникот на Техеран во МААЕ, Реза Наџафи, во понеделникот изјави дека интегритетот на договорот претрпел „непоправлив удар“ од одлуката на Израел и САД да ги бомбардираат нуклеарните постројки на Иран, наместо да инсистираат на разговори за дипломатско решение.

Во секој случај, резултатот е дека залихите од високо збогатен ураниум сè уште ги нема.