Неверојатно колку малку треба за да се изгуби невиноста, особено на институциите кои, по сите научни и практични дефиниции, треба да останат неутрални заради повисоки цели, а не сами да ѝ се нудат на власта, особено во предвечерието на важни избори, иако не се парламентарни.  

Досега ниеден гувернер на македонската централна банка се нема така експлицитно понудено да „поттурне“ пред избори, како новиот, но тоа од него се очекуваше со оглед на неговата јасна и транспарентна партиска припадност. Тој се појави во акцијата за регулирање на цените на становите, што не е негова работа.

На прес-конференција, на која самиот се демантира во две реченици, мошне невешто констатира дека цените на становите се многу високи, па Народната банка имала инструменти…, внимавајте на неговата реченица: „Цените се премногу високи од аспект на заработувачките, односно од аспект на доходите. Доколку не сакаме овој тренд да продолжи, нели, во иднина, мислам дека имаме, и како Народна банка, инструменти со кои тоа ќе го постигнеме“.(!?) Кој разбра – разбра! Ако некој разбра може да сфати дека Народната банка се вклучува во некаква владина акција за ограничување на цените на становите, каква што беше ограничувањето на трговските маржи.  

Исплашениот гувернер продолжува и самиот заклучува дека банките си го гледаат својот кредитен интерес и дека не прифаќаат и нема да ги прифатат неговите сугестии – „жити мајка, намалете ги каматните стапки на кредитите, зашто идат избори“! Па така, гувернерот во истата изјава вели: „Насекаде во светот постои јасна дистинкција меѓу кредитирањето за објекти за живеење и објекти за инвестирање, нешто за што кај нас, за жал, не се обрнувало внимание ние сакаме тоа да го промениме“ (!?), па оставивме простор од три недели, аааа…, ги доставивме нашите идеи до банките, добивме нивни размислувања, некои прифативме некои не можеме, зашто тргнуваме од различни позиции, банките, нели, си го гледаат сопствениот интерес, но интерес на банките е да го намалат ризикот, ааа… при кредитирањето.

Тој не е јасен, кои се тоа „ние“? Дали Централната банка, дали Владата или заедно и како ќе се промени „тоа“?
Потоа, гувернерот се впушта во толкување на тоа дали некој живее во тие станови, што нема никаква допирна точка со целите и задачите на централната, Народната банка на Македонија.

Гувернерот не одговори, а и не требаше, а сигурно дека никој од Владата не му ни кажал – дали се размислува за продолжување на мерката „повластена стапка на ДДВ за првокупен стан“ која истекува на 31 декември, што значи дека, ако не продолжи оваа повластица, цената на становите од Нова година ќе добие уште 13 проценти повисок ДДВ и како би се одразило ова на мерките што ги најави. Гувернерот најави поволни кредити за граѓаните кои прв пат ќе купуваат стан, што е маркетинг на банките, а не на Централната банка. Тој смета дека треба да има построги контроли за кредитобарателите кои изјавиле дека живеат во станот за кој исплаќаат рати по примерот на многу европски држави.

Гувернерот дури се пофали дека остварил средба со директорот на Катастарот, што е преседан во неговата работа, односно мешање во работата на друга институција на која тој не ѝ е регулатор. Се има впечаток дека гувернерот се има одделено од координацијата со советот на НБРМ и дејствува како слободен стрелец. Не е за верување дека овие теми некогаш биле на дневен ред на седница на Советот.

Тој дури не даде сопствена прогноза за процентот на инфлацијата за идната година, туку се повика на прогнозата на Владата и рече дека „има охрабрувачки сигнали од владата и се очекува инфлацијата да падне под 3% до крајот на годинава, а за таа цел се преземаат  дополнителни макрополитички мерки“!?

Ако зборуваме за говорот на телото, од што аналитичарите можат да констатираат многу работи, од говорот на телото на гувернерот се чита дека тој е несигурен во своите изјави, дека е употребен да излезе на прес-конференција и да каже работи што не се во неговиот домен, дури да каже дека „банките си го гледаат својот интерес“, што е сосем разбирливо, дека немаат интерес да се занимаваат со тие што ги изигруваат законите во врска со становите, дека ним им е важно да обезбедат што поголема и посигурна гаранција за дадениот кредит.

Сето ова наведува на заклучок дека првиот човек на Народната банка „провидно“ се вклучува во решавање на некакви пазарни релации, во интерес на економските „успеси“ на владејачката политичка постава, а не да мирува пред изборите и да сфати дека честото појавување пред медиумите го девалвира авторитетот на централната банка, особено во ваков период, а може да внесе и некаков сомнеж во сигурноста на монетарната политика.

Така е кога човек ќе добие висока функција, па заборава што оставил „долу“ и не може да разбере дека, ако има добра намера за полесно добивање кредит, може да  игра со намалување на цената на благајничките записи (во моментов со процент од 5,35), или намалување на задолжителната резерва на банките, да ја зголеми масата пари на пазарот, па каматите на кредитите сами ќе си паднат. На 21 август, самата  НБРМ издаде соопштение во кое кажува дека „анализирано на годишно ниво, вкупните депозити бележат раст од 13%, што во поголем дел се должи на растот на депозитите на секторот ‘домаќинства‘, при помал раст и на депозитите на корпоративниот сектор“. Значи дека банките се добро нафатирани и има простор за намалување на каматните стапки, ако и централната банка ја намали основната камата. Ама, изгледа гувернерот го нема прочитано „сопственото“ соопштение на институцијата на чие чело е. Понатаму во соопштението се вели: „На годишна основа, вкупните кредити бележат раст од 13%, со поголем придонес на корпоративниот сектор“.

Значи, депозитите и кредитите се и можат да бидат во некаква рамнотежа, а таа ќе се задржи и ако се намали основната каматна стапка. Тоа е негова работа! Тоа е неговиот терен на кој тој може да игра и да дава изјави. Сѐ друго е игра за нечиј интерес. Парите и кредитите се најважниот фактор за раст на една економија.

Стравот дека тоа ќе ја збувне инфлацијата теоретски е оправдан, но инфлацијата е присутна и ја јаде платежната способност на граѓаните затоа што е внесена од надвор, не е детерминирана од домашната побарувачка, односно македонската економија одамна се наоѓа во „стагфлација“, а граѓаните секојдневно осиромашуваат. На ценовната стабилност централната банка се виде дека во последниов период не може да влијае, затоа што во борбата против цените доживеа пораз и Владата со сите свои мерки на ограничување на маржите. Цените растат! Народот напушта, нема работници ни за лек, зоните испуштаат работници, па се очекува испуштените или да „киднат“ или да се обесат на социјалните фондови, ако ги има?

Како стручен економист, тој евентуално би можел да одговори, и тоа на некоја дебата на стручњаци, не како гувернер, на некое новинарско прашање – кој е тој што инвестира толку во градбата на становите, од каде толкави пари, од каде е нивното потекло, зошто цените на становите се движат спротивно на пазарните законитости, мора да има некоја причина, како се пумпаат цените?

Всушност, најдобро би било гувернерот да го следи билансот на трговскиот дефицит, да ги советува властите како да го намалат, зашто тој многу добро знае во каква корелација се трговскиот дефицит и курсот на денарот. Тој ќе одговори дека девизните резерви се високи (околу 5 милијарди евра), но треба да се има предвид дека живееме во опасни времиња, без изгледи да влеземе во ЕУ!  

Дали Советот на Народната банка го дели истото мислење и политика на својот шеф или тој настапува како „либеро“ или треба да го потсети дека Советот на централната банка и градскиот совет не се исто, ниту на ист начин се раководат. Можеби и тие се плашат претседавачот да не им го грабне микрофонот?

Анторис

(Авторот е новинар)

ЈАЗИКОТ НА КОЈ СЕ НАПИШАНИ, КАКО И СТАВОВИТЕ ИЗНЕСЕНИ ВО КОЛУМНИТЕ, НЕ СЕ СЕКОГАШ ОДРАЗ НА УРЕДУВАЧКАТА ПОЛИТИКА НА „СЛОБОДЕН ПЕЧАТ“