Уставен суд ја прифати иницијативата на Антикорупциската комисија, која поведе постапка за укинување на балансерот – алатката за вработување во јавниот сектор според етничката припадност, откако антикорупционерите оспорија делови од три акти кои се поврзани со „припадност на заедница“ и донесе времена мерка.
Ова значи дека ќе нема вработувања по етнички клуч додека уставните судии не се произнесат за нивната уставност. Алатката според која се вработуваше во последните осум години, е спорна за повеќето уставни судии, кои по долга расправа одлучија да се оформи предмет за иницијативата на Антикорупциската комисија, со која се оспоруваат одредбите за правична етничка застапеност во институциите. Судиите од етничките заедници, Осман Кадриу, Фатмир Скендер и Насер Ајдари, беа за отфрлање на иницијативата, односно, беа против воопшто да се разговара за неа.

– Уставниот суд изрази сомнеж дека се загрозуваат основните слободи и права на човекот и граѓанинот што се признаени во меѓународното право и утврдени во нашиот Устав, потоа слободното изразување на националната припадност, соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и во другите јавни институции коишто се темелни вредности на кои почива нашиот уставен поредок. Судот изрази сомнеж дека за одредбите за кои поведе постапка се доведува во прашање уставно загарантираниот принцип на еднаквост на граѓаните пред Уставот, уставната гаранција за достапност на секое работно место по подеднакви услови. Во суштина, во аргументите на расправата беше посочена и една претходна одлука на Уставниот суд, во која е одлучено дека националната припадност е лично чувство на граѓанинот и како такво може да биде менливо – рече портпаролката на Уставниот суд, Христина Беловска.

Ни треба ли воопшто закон да го замени балансерот?

Владата, пак, иако најави дека ќе го укине балансерот, засега остана само на првата фаза, односно при вработувања на заедниците во јавната администрација да се води од резидентното население, а не како претходната влада која го пресметуваше процентот на вкупното население кое припаѓа на заедниците вклучително и дијаспората.

Според Антикорупциска, со примена на оспорените законски одредби се загрозуваат основните слободи и права на човекот и граѓанинот, слободното изразување на националната припадност, соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и други јавни институции и владеењето на правото загарантирани со Уставот. Од Антикорупциска сметаат дека со балансерот се повредува уставно загарантираното право на работа и слободен избор на вработување, односно, со наведувањето на припадноста на заедницата што е потребна за пополнување на секое работно место, а на кандидатите за административни службеници им се ограничува достапноста на секое работно местo.
Припадноста е лично чувство на граѓанинот и како такво може да биде менливо. Се наведува дека припадноста на заедница не е ниту општ ниту посебен услов за вработување на административците пропишан со Законот за вработените во јавниот сектор, ниту со Законот за административни службеници, а претставува елиминирачки предуслов за пријавување на јавен оглас за вработување во јавниот сектор со што се нарушува начелото на стручност и компетентност утврдено во Законот за вработените во јавниот сектор.

Балансерот стана проблем кога вработувањето по етнички клуч почна да се злоупотребува, односно за да дојдат до работно место во администрацијата, Македонци на конкурсите се изјаснуваа како Албанци или други заедници и обратно, со што при вработувањето се изигруваше принципот на соодветна и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници кој, пак, со Рамковниот договор стана дел од темелните вредности во Уставот.

Укинување на балансерот најавуваше и претходната како и актуелната Влада. И двете се повикуваа дека тоа е препорака на Европската комисија. Премиерот Христијан Мицкоски неодамна изјави дека една од реформите што ЕУ ни ги бара е и укинување на балансерот, дека времето на балансерот изминало, бидејќи бил предмет на многу злоупотреби, особено во декларирањето на етничката припадност на граѓаните. Според Мицкоски, тоа не е став на која било политичка партија, туку е став на ЕУ.

Веднаш по формирањето на Владата, почна фазното укинување на балансерот, односно министерот за дигитална трансформација Стефан Андоновски тогаш изјави дека
„во првата фаза ќе се вратиме на законските основи на Пописот од 2021 година, а потоа со закон и промена на методологијата ќе одиме кон целосно укинување на алатката балансер при што целосно ќе се почитува темелната вредност на Уставот – соодветна и правична застапеност на етничките заедници“. Владиниот партнер Вреди, пак, тврдеше дека балансерот нема да се укине, туку ќе се унапреди во закон за соодветна и правична застапеност.

Бурни реакции за најавата за укинување на балансерот дојдоа од Европскиот фронт предводен од ДУИ. Според Фронтот, игрите со албанскиот јазик и балансерот се намерни сценарија на власта за провокација. Најавата на претседателот на Уставниот суд Дарко Костадиновски дека Уставен наскоро ќе расправа за Законот за јазиците и за балансерот, од Европскиот фронт ја оценија како вознемирувачка и политички мотивирана.