Нуклеарен физичар од Принстон, машински инженер кој работел со НАСА на производство во вселената, невробиолог од американските Национални институти за здравство, светски познати математичари и десетици експерти за вештачка интелигенција. Ова е дел од растечкиот список на научници кои ги напуштаат САД и се преселуваат во кинески институции во последните месеци, пишува Си-ен-ен.

Според Си-ен-ен, најмалку 85 научници кои работеле во САД од почетокот на минатата година се преселиле на постојани работни места во Кина, а повеќе од половина од нив ќе го сторат тоа во 2025 година. Експертите очекуваат трендот да се забрза бидејќи американскиот претседател Доналд Трамп се залага за големи намалувања на буџетите за истражување и го заострува надзорот врз странските таленти, додека Пекинг инвестира повеќе во домашните иновации.

Пресврт во глобалниот „одлив на мозоци“

Тоа е еден вид обратен „одлив на мозоци“, што го поставува прашањето дали САД сè уште можат да ја задржат својата водечка позиција во привлекувањето на најдобрите научници во светот – што беше основа на нивната глобална доминација во науката и технологијата по Втората светска војна.

Влоговите се високи: трката помеѓу Вашингтон и Пекинг се води за индустриите што ќе ја обликуваат иднината – вештачка интелигенција, квантно пресметување, полупроводници, биотехнологија и воена технологија.

Администрацијата на претседателот Трамп објави драстични намалувања на федералното финансирање за истражување, ги зголеми цените на специјализираните работни визи, го зголеми надзорот врз странските студенти и научници и го користи државното финансирање како средство за притисок врз универзитетите.

Иако најрадикалните намалувања се спротивставуваат на Конгресот, промените веќе ги погодија американските истражувачки лаборатории и донесоа неизвесност кај научниците. Истражувачите од кинеско потекло се особено нападнати, бидејќи кинеските студенти со децении ја сочинуваа најголемата група докторанти по наука и инженерство во САД.

Кина ја користи можноста

Во јули, пратениците во кинескиот парламент повикаа на обновување на контроверзната програма „Кинеска иницијатива“, која беше откажана во 2022 година поради критики дека поттикнува дискриминација против академиците од кинеско потекло.

Пекинг со години се обидува да ги врати научниците кои отидоа на Запад, а во моментот кога САД воведуваат нови ограничувања, кинеските универзитети го гледаат тоа како „подарок од Вашингтон“.

„Ќе видиме многу нови, зајакнати и подобрени програми за истражување и образование во сите области во Кина“, рече Ју Сие, професор по социологија на Принстон, кој ги посети кинеските универзитети оваа година.

Кинеските универзитети и државните програми нудат сè повеликодушни услови – милиони стипендии, пристап до фондови за истражување, надоместоци за домување и поддршка на семејството. На пример, Универзитетот Вухан понуди до 3 милиони јуани (повеќе од 400.000 долари) за финансирање на истражувања на професори во областите на роботиката, вештачката интелигенција и сајбер безбедноста.

Растечка научна моќ

Пекинг инвестира масовно во истражување и развој. Според ОЕЦД, Кина потрошила повеќе од 780 милијарди долари за наука во 2023 година, речиси колку што потрошиле САД со своите 823 милијарди.

Претседателот Си Џинпинг минатото лето изјави дека Кина ќе стане „силна и самодоволна нација во науката и технологијата“ до 2035 година. Резултатите се веќе видливи: вселенската програма на Кина ги врати првите примероци од темната страна на Месечината, земјата е лидер во квантната комуникација, обновливите извори и хиперсоничното оружје. Стартапот ДиипСик ја шокираше Силиконската долина со чет-бот кој наводно се натпреварува со моделот на ОпенАИ, но со многу пати пониски трошоци.

Сепак, Кина сè уште заостанува зад САД. Експертите предупредуваат дека забавувањето на економијата на Кина и строгата контрола на Комунистичката партија врз универзитетите и индустријата ја ограничуваат слободата на истражување. Квалитетот на животот и политичката средина исто така играат улога во тоа што научниците одлучуваат каде да работат и да ги одгледуваат своите семејства.

Податоците покажуваат дека повеќе од 83% од кинеските докторанти по наука и инженерство кои студирале во САД помеѓу 2017 и 2019 година останале во земјата во 2023 година.

„Кратковидна политика“

Некои научници кои се вратиле во Кина, како што се математичарот Јау Шинг-тунг или хемичарот Лу Вујуан, рекоа дека ограничувањата на САД ги забрзале нивните одлуки, но дека имало и предизвици во прилагодувањето кон различен систем на финансирање и академска култура.

Многумина нагласуваат дека науката не познава граници и дека меѓународната соработка е од корист за целото човештво. Но, во сè поострата атмосфера на соперништво меѓу САД и Кина, тој избор добива и политичка димензија.

„Без сомнение, кратковидните политики на сегашната администрација ја задушија меѓусебно корисната соработка меѓу американските и кинеските научници“, рече Лу, кој се пресели во Фудан во Шангај по две децении на Универзитетот во Мериленд.