Amerika Birleşik Devletleri (ABD), 31 Ocak 2025 tarihi itibarıyla Batı Balkanlar'dan birey, şirket ve kuruluşlara yönelik 398 aktif yaptırıma sahiptir.

Yani yaptırımların çoğu Bosna-Hersek'e (177) ilişkin olup, bunu Sırbistan (80), Kosova (60), Kuzey Makedonya (46), Arnavutluk (23) ve Karadağ (11) takip ediyor ve bir cezai tedbir de Hırvatistan'dan bir kişiyle ilgili.

Voice of America, ABD Hazine Bakanlığı Yabancı Varlıkları Kontrol Ofisi (OFAC) ve Dışişleri Bakanlığı tarafından 2017-2024 yılları arasında uygulanan tüm yaptırımları içeren ilk araştırma veritabanını oluşturdu.

Yakın zamana kadar Dışişleri Bakanlığı'nın yolsuzlukla küresel mücadele koordinatörlüğünü yapan yaptırım uzmanı Richard Nefey, "Yaptırımlar, ABD dış politikasının en önemli araçlarından biridir" diyor.

"Bize düşmanca aktörlerle başa çıkma ve belirli bir siyasi karar almasını istediğimiz kişilere baskı yapma fırsatı veriyorlar" diye ekliyor.

OFAC'ın eski direktörü John Smith, ABD yaptırımlarının temel amacının "endişe verici bazı faaliyetleri önlemek ve caydırmak ve bireyleri davranışlarını değiştirmeye zorlamak" olduğunu söylüyor.

Batı Balkanlar'a yönelik olanlar da dahil olmak üzere ABD'nin uyguladığı yaptırımların çoğunun ülkelerin tamamına değil, bireylere ve kuruluşlara yönelik olduğunu belirtmenin önemli olduğunu belirtiyor.

ABD, Batı Balkanlar'a yönelik yaptırımları esas olarak iki zaman diliminde uyguladı. 2001-2004 yılları arasında savaş suçları, devletlerin istikrarsızlaştırılması ve Yugoslavya'nın dağılmasıyla barışın tehdit edilmesi nedeniyle uygulandı. Uzun bir süre yılda yalnızca birkaç yaptırım uygulandıktan sonra, bu siyasi önlemler 2021 yılından itibaren tekrar gündeme geldi ve çoğunlukla yolsuzluk, barış ve istikrara yönelik tehditler ve Rusya'nın Ukrayna'yı işgali konularını kapsıyor.

Son dört yılda çok sayıda üst düzey yetkiliye yaptırım uygulandı. Bunlar arasında Bosna-Hersek Sırp Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Milorad Dodik, Sırbistan Hükümeti bakanları Aleksandar Vulin ve Nenad Popović, Kuzey Makedonya eski Başbakanı Nikola Gruevski, Sırbistan ve Karadağ eski Cumhurbaşkanı ve Sırp Cumhuriyeti ve Karadağ eski Başbakanı Fadil Novalić yer alıyor.

"Son yıllarda Batı Balkanlar'da bölge ülkelerinin istikrarını tehdit eden birçok farklı aktör görüyoruz.

Şu anda Columbia Üniversitesi'nde kıdemli araştırma görevlisi olan Nefey, "Bunu demokratik süreçleri baltalayarak, insan haklarını tehdit ederek veya bu ülkeleri etkileyen yolsuzluğa bulaşarak çeşitli şekillerde yapabilirler" diyor.

Amerika'nın Sesi Batı Balkanlar'a yönelik diğer yaptırımların çoğunlukla terörizm, organize suçlar ve uyuşturucu kaçakçılığı nedeniyle uygulandığını doğruladı.

Dodik ve ortaklarına yönelik yeni yaptırımlar

Eski Yugoslavya'daki savaşlardan bu yana ABD başkanları, Batı Balkanlar bölgesi için olağanüstü hâl ilanını her yıl yeniliyorlar. Bu durum, eski yaptırımların sürdürülmesini ve yeni yaptırımların uygulanmasını kolaylaştırıyor. Yaptırımlar, ABD ulusal güvenliğini tehdit eden gerekçelerle, yasal düzenlemelere veya başkanlık kararnamelerine dayanarak da ilan edilebilmektedir.

VOA veri tabanındaki yaptırımların büyük çoğunluğu OFAC tarafından uygulanmıştır (341) ve farklı listelerde kategorilendirilmiştir. En büyüğü 152 kişi ve 16 şirket ve kuruluşun yer aldığı "Balkan" listesi.

Bunlar arasında savaş suçluları Radovan Karadžić, Veselin Slivačanin, Milan Martić ve Ratko Mladić, Slobodan Milošević'in aile üyeleri ve Çetnik hareketi Ravnagore ve ANA gibi örgütler de yer alıyor.

Yaptırımlar ne kadar etkili?

Yaptırımlar uygulanırken en çok öne sürülen gerekçeler arasında ABD'ye giriş yasağı, ABD'deki varlıkların ve işletmelerin dondurulması, Amerikan şirketleri ve vatandaşlarıyla faaliyetlerin yasaklanması yer alıyor.

Batı Balkanlar'dan yaptırım uygulananların çoğu ABD'de hiçbir varlığa veya mali çıkara sahip olmadığı, hatta birçok durumda kamusal hayata katılmaya, seçimlerde binlerce oy almaya ve önemli pozisyonlarda bulunmaya devam ettiği göz önüne alındığında, kamuoyu yaptırımların etkinliğini sıklıkla sorgulamaktadır.

Analist Ruggiero Scaturo Ulusötesi Örgütlü Suçlara Karşı Küresel Girişim suç, Aralık 2024'te yayınlanan Batı Balkanlar'daki yaptırımların etkinliğine ilişkin raporun yazarları arasında yer alıyor. Amerika'nın Sesi'ne konuşan uzman, yaptırımların etkisinin her ülkede aynı olmadığını söylüyor.

Örneğin, Arnavutluk ve Kuzey Makedonya'da siyasetçilerin ve iktidar partilerinin itibarlarını korumak için yaptırım uygulanan kişilerden uzak durduğu durumlar yaşandığını belirten Scaturo, şunları kaydetti:

"Buna karşılık, Bosna-Hersek ve Sırbistan gibi ülkelerde, kişilerin yaptırım uygulanmadan önce olduğundan daha önemli rollere ve üst düzey bakanlık pozisyonlarına yükseldiği tamamen farklı senaryolar tespit ettik," diyen Scaturo, bunun ABD yaptırımlarının sınırlı etkili olduğu algısına katkıda bulunduğunu da sözlerine ekliyor.

Aleksandar Vulin, Sırp Güvenlik ve İstihbarat Ajansı'nın (BIA) başkanı olduğu 14033 yılının temmuz ayında OFAC'ın "EO 2023" listesine "ulusaşırı organize suçlara, yasadışı uyuşturucuyla ilgili operasyonlara ve kamu görevini kötüye kullanma" suçundan dahil edildi.

Kasım ayında istifa ederek, ABD ve Avrupa Birliği'nin (AB) Sırbistan'a şantaj yapmaması gerektiğini söyledi. Ancak 2024 yılı nisan ayında Sırbistan Hükümeti'nin Başbakan Yardımcısı oldu.

OFAC verileri ne sıklıkla güncelliyor?

OFAC verileri her zaman eksiksiz ve doğru değildir, bu nedenle bazı isimler yanlış yazılmıştır ve birçok eski yaptırımda ülke tam olarak belirtilmemiştir; örneğin bazılarında "Sırbistan ve Karadağ" denmektedir.

Bu durumlarda Voice of America, veri tabanına, kişinin doğum yeri veya yaptırım uygulanan kişinin veya şirketin faaliyetlerini yürüttüğü ülke temelinde veri ekledi.

OFAC, düzenli olmasa da ara sıra listelerindeki verileri günceller; örneğin, listedeki bir kişi öldüğünde veya yaptırımların kaldırılmasını gerektiren başka nedenler ortaya çıktığında.

Scaturo, analizinin yaptırım uygulanan birçok kişinin bunu kötüye kullandığını ve "kendilerini ABD veya İngiltere'de siyasi ayrımcılığın kurbanı olarak gösterdiğini", Bosna-Hersek gibi ülkelerde ise yaptırım uygulananlara yönelik kamuoyu desteğinin bazen arttığını, "özellikle yaptırımların siyasi amaçlı veya adaletsiz olarak algılandığında" ifadelerini kullandı.

Amerika'nın Sesi muhabirleri, ABD yaptırımlarının sonuçlarından birinin, yaptırımların gerekçelerine ilişkin verileri araştırabilecek yerel kurumların tepkisi olması gerektiğini söylüyor. Pratikte bu durum nadiren gerçekleşir.

Voice of America yetkilileri, ABD yaptırımlarının, yetkililerin ve şirketlerin varlıkları ve finansal çıkarları bulunan, ancak aynı zamanda Avrupa ülkelerine çok daha sık seyahat eden Avrupa Birliği tarafından uygulanması durumunda daha etkili olacağı konusunda hemfikir.

Ancak AB üyeleri henüz Batı Balkanlar'a yönelik yaptırımlar konusunda anlaşmaya varamadı. Örneğin Macaristan ve Başbakanı Viktor Orban, Avrupa Parlamentosu'nun önerdiği Dodik'e yönelik yaptırımlara karşı çıkıyor.

Dışişleri Bakanlığı ve OFAC, Amerika'nın Sesi'nin yaptırımların etkinliğine ilişkin sorularına yanıt vermedi.