Претставата „Херои 04:33“, поставена по текст и драматургија на Сашо Димоски во режија на Деан Дамјановски, премиерно беше изведена на 45. Млад отворен театар во 2020 година, а тука ја објавуваме рецензијата на театрологот Јелена Лужина.

– Согласно со жанровската каноника, параболата треба да е – приказна: директна, навидум едноставна, лесно запамeтлива фикционална сторија од „мал формат“ која „дејствува“, така што секоја од сопствените наративни секвенци (мотиви, епизоди, сцени…) перманентно ги споредува/спротивставува со некои други, навидум сосема различни, ама секогаш „поучителни“. Мудри и, оттука, вечни. Жонглирајќи, успешно, со сопствените тези/антитези кои молскавично се изменуваат, секоја добра/успешна парабола автоматски ги „наметнува“ метафоричните, ама и апсолутно јасни конклузии кои априорно се усвојуваат и се паметат „за потаму“. За цел живот. Прочуени се евангелиските параболи преку кои Христос им проповедал не само на следбениците туку – сосема неслучајно – и на опонентите од секоја фелa. Дури и најзакоравените неверници наизуст ја знаат прочуената парабола за зрното како ентелехија на Кралството Божје: човек го фрла во земја, а тоа почнува да тлее, да ’рти и да расте, дење и ноќе, не се знае како; сама од себе, земјата создава плод: најпрвин стапката, потоа класот, најпосле и плипот зрна во него. (…) И штом плодот ќе дозволи, човек се фаќа за српот и жнее…

Денес, пак неслучајно, совршената каноника на параболата (кратка и јасна дискурзивна форма, поентирана со задолжителна „морална поука“) безочно ја первертираат и ја (зло)употребуваат сите кои живеат од пусто праќање пораки. Реторички пораки. Навидум звучни, ама испразнети од што-годе сериозни значења. Нашето нејуначко (коронарно!) време успеало – меѓу другото – совршената каноника на параболата да ја первертира во тривијален спотовски формат кој, ете, нѐ тормози на секој чекор, ни го потценува добриот вкус, ни ја навредува интелигенцијата и коронарно нѐ исплашува со фарисејски пиаровски досетки: Мисли на другите, вакцинирај се! Каде, добога, да се вакцинираме? Со што? И како, воопшто, успеавме планетарно да заглавиме во оваа катаклизма од која ниту излезот се гледа ниту се верува во надежта?

Токму ваквите параболични прашања ги отвора и ги наметнува претставата „Херои 04.33“ – единствената македонска театарска продукција која остро му се спротивставува со мигот во кој живееме и решително полемизира со своето време и со сето она што вообичаено се нарекува контекст. Докажувајќи, притоа, дека уметноста – кога е автентична – навистина умее да се здобие со правото и со моќта не само да го крене гласот, туку и да се престори во последна линија на самоодбрана на здравиот разум, на хуманитетот како таков… Оваа ретко интелигентна, хиперактуелна и беспрекорно конструирана та реализирана театарска парабола станува моќна перформанса, која жанровски е дефинирана како „инсталација за еден гледач“. Без и еден случаен детаљ или импровизација, без и еден изговорен збор, со само тројца актери „распоредени“ во три кревко детерминирани простори/„кутии“ што накратко и принудно ги делат со само еден реципиент, овој нестандарден и речиси неиздржливо опресивен театарски чин функционира на неколку рамништа.

Едното е бројката затефтерена во насловот, ама и вградена во структурата – 4.33. Таа фатумска бројка најпрвин ја препознаваме/декодираме како „посвета“ на легендарниот Џон Кејџ (John Cage) и неговата „безгласна“ пијано-партитура во три става (изведена во 1952 г.), една антологиска шлаканица на епохата која, инаку, дрдореше до бесвест и се дуеше од сопствената поствоена успешност без брегови. На таа божем-успешност Кејџ бескомпромисно ѝ одвети со 4.33 минути молк: апсолутна и громогласна тишина. Дека „посветата“ не е позерска или формална покажуваат (уште како!) сите три секвенци на театарската парабола „Херои 4.33“: секоја трае точно четири минути и триесет и три секунди и целосно е исполнета со молкот. Како и оној на Кејџ, и овој оловно тежок молк пука од имплицитни значења „покажани“ – дури и буквално/болно испишани! – врз голата кожа на еден од протагонистите (Васил Зафирчев). Параболична е (без остаток!) и редундантната, ретко прецизна игра на сите тројца актери (Зафирчев, Кети Борисовска, Исидор Јовановски), автентични херои кои супериорно ја демонстрираат и ја глорификуваат „храброста на уметникот кој ја изведува и ја прави претставата“. Обидувајќи се симболички да го спаси светот, макар и за само еден единствен гледач. Тој гледач, и самиот исплашен (поединец), ама сепак истопорен пред сите можни закани, видливи и невидливи, избирајќи да ѝ се приклучи на прометејската побуна на уметниците и да влезе во „играта“, автоматски ја добива можноста/ шансата/ привилегијата активно да му се спротивстави не само на Поредокот, туку и на сопствениот страв. Избирајќи да ризикува, секој од гледачите на оваа еклатантно ребелијанска инсталација параболично ја освојува и ја потврдува сопствената слобода. Макар и само на 4.33 минути!

Авторската екипа зад инсталацијата е следна: автор на текст и драматург е Сашо Димоски, режијата е на Деан Дамјановски, музичката драматургија е на Сашко Костов, сценографијата и дизајнот на рекламниот материјал се на Филип Коруновски, костимографијата на Елена Вангеловска, а видеодизајнот го потпишува Данчо Стефков. Во инсталацијата учествуваат актерите Васил Зафирчев, Исидор Јовановски и Кети Борисовска – напиша Јелена Лужина.

(Текстот е објавен во „Културен печат“ број 75, во печатеното издание на „Слободен печат“ на 3-4 април 2021)