“Gjaku i freskët” në gjyqësor – duhet të vijë nga bashkëpunëtorët profesional
Në mes të tiradës së vlerësimeve negative për gjyqësorin nga ekzekutivi, Kuvendi ka ndryshuar Ligjin për Marrëdhëniet e Punës. Për të adresuar mungesën e gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë, legjislatura, përmes ndryshimeve në Ligjin për Marrëdhëniet e Punës, lejoi gjyqtarët dhe prokurorët publikë, me deklaratë personale, të dalin në pension në moshën 64 vjeç në vend të 67. Këtë të drejtë deri më tani e kanë pasur gjyqtarët dhe prokurorët, por kjo nuk ishte e rregulluar në Ligjin për Marrëdhëniet e Punës, por në ligjet “lex specialis” që rregullojnë veprimtarinë e tyre. Zgjidhja është e mirë për disa nga ekspertët e konsultuar nga "Sloboden Pechat", ndërsa për të tjerët është thjesht një fasho e përkohshme e ngulur në një plagë që rrjedh gjak thellë dhe së shpejti do të duhet të riparohet realisht, jo vetëm duke blerë kohë.
Rekomanduar
Deputetët që propozuan ligjin e miratuar (me procedurë të shkurtuar) shpjeguan se në këtë mënyrë presin “kalim të shpejtë dhe në kohë të problemit të mungesës së gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë dhe përmirësim të procedurave gjyqësore si dhe qasje të qytetarëve në drejtësi”.
Por jo të gjithë janë dakord me mënyrën se si përzgjidhen gjyqtarët në vend.
-Akademia për gjyqtarë dhe prokurorë publikë është e dështuar. Duhet shfuqizuar. Gjyqtarët duhet të zgjidhen nga radhët e bashkëpunëtorëve profesional. Ata janë njerëzit më të aftë dhe zgjedhja e kandidatëve partiakë dhe gjyqtarëve partiakë nuk është mirë. A e dini se sa bashkëpunëtorë profesionistë nuk mund të hyjnë në Akademi dhe të aplikojnë për gjyqtarë? Unë kam qenë gjithmonë kundër mënyrës së përzgjedhjes së gjyqtarëve përmes Akademisë, sepse nuk ka nxjerrë personel të mirë dhe nuk i ka sjellë asgjë të mirë gjyqësorit. Stafi i mirë mbeti në gjykata sepse nuk ishin partiakë. Çfarë përbën një "avokat i shquar" duhet të përcaktohet në Ligj dhe gjyqtarët duhet të zgjidhen nga ata kuadro, jo nga Akademia. Këshilltarët dhe bashkëpunëtorët e ekspertëve janë shtylla që e mban të bashkuar gjyqësorin, tha për Sloboden Pechat ish-kryetari i Gjykatës Supreme dhe gjyqtari shumëvjeçar Dane Iliev.
Sipas Iliev, një zgjidhje e mirë është zgjatja e moshës së pensionit për gjyqtarët që duan të punojnë deri në moshën 67 vjeç.
-Kjo është një zgjidhje e mirë sepse ka mungesë të stafit dhe ato vite janë vite përvojë dhe mund të jenë zgjidhje e mirë vetëm në gjyqësor. Ata që mendojnë se janë në gjendje mjekësore do të paraqesin një aplikim, shton Iliev.
Profesori romak i së drejtës dhe deputeti nga partia “E majta”, Dimitar Apasiev, tha për “Sloboden Pechat” se gjyqtarëve nuk duhet t’u jepet e drejta për të zgjatur mandatin deri në moshën 67 vjeçare, sepse ka zgjidhje dhe mënyra të tjera që gjyqësori të jetë dinjitoz.
-Ka njerëz më të aftë që kanë qenë këshilltarë në shërbimin gjyqësor prej 20 vitesh dhe mund të zëvendësojnë gjyqtarët. Në fakt, ata bëjnë një pjesë të madhe të punës. Unë kam pasur një rast kur një daktilografist i thotë gjyqtarit nenin e ligjit dhe gjyqtari nuk e di. Nëse do të zgjeroheshin, po të hapeshin kriteret, gjyqtarë mund të ishin edhe avokatët. Për mendimin tim, disa nga gjyqtarët më të vjetër bëjnë gabime, nuk lexojnë vendimet e Strasburgut (që janë ligje origjinale dhe detyruese) sepse nuk dinë anglisht. Statistikisht, më të korruptuarit janë ata para daljes në pension, sepse e dinë që në momentin që do të shkarkohen, do të jenë tashmë në pension. Dhe së fundi, në gjyqësi duhet "gjak i freskët", beson Apasiev.
Ai shton se në këtë mënyrë nuk mund të bëhen reforma thelbësore në gjyqësor, e cila është kritikuar aq shumë nga ekzekutivi dhe kryeministri Hristijan Mickoski.
-A është kjo mënyra për të përmirësuar diçka që ju kritikoni? Kjo metodë është si të lini diçka të mykur në frigorifer për të kalbur ushqimin tjetër në frigorifer. Ju lutemi vini re se gjyqtarët e rinj kanë mentorë. Këtu ka një tendencë për infektim me korrupsion, pra një grup gjyqtarësh që do t'i mentorojnë të rinjtë dhe do t'u mësojnë praktika të reja korruptive, shtoi Apasiev.
Apasiev beson se kandidatët parimorë shpesh nuk zgjidhen në të gjitha fushat e jetës, sepse do të vendosin standarde të larta të rendit dhe disiplinës së punës. Në të kaluarën, ai ishte një adhurues i gjyqtarëve që zgjidhnin ekipet, por kjo ndryshoi kur pa disa nga lojtarët që u përzgjodhën.
-Nuk ka model universal, por duhet përcaktuar se çfarë përbën një “jurist të shquar”. Jo të gjithë ata që mbarojnë fakultetin e drejtësisë mund të jenë "jurist të shquar". Na duhen kritere. Dhe është shumë e rëndësishme që në Maqedoni imuniteti gjyqësor është kategori kushtetuese, në kundërshtim me modelin jugosllav. Në Jugosllavi mandati ishte 9 vjet, pas së cilës gjyqtari u vlerësua. Pas vlerësimit, ai shkon ose në Gjykatën e Apelit ose në Avokatinë. Dhe këtu e zgjodhën në 30, pastaj deri në 64 dhe tani deri në 67, na tha Apasiev.
Darko Avramovski, drejtor ekzekutiv i Koalicionit "Të gjithë për gjykim të drejtë", tha për "Sloboden Pechat" se zgjatja e mandatit të gjyqtarëve me kërkesë të tyre në 67 vjet është vetëm një zgjidhje e përkohshme që blen 3 vjet në të cilat duhet të zhvillohet një strategji afatgjatë për gjyqësorin.
-Duhet një strategji afatgjatë për rekrutimin e gjyqtarëve sepse kemi më shumë gjyqtarë që dalin në pension se sa po prodhon Akademia si staf i ri. Nëse pensioni lejohet në 67 në vend të 62 (për gjyqtaret femra), kjo nuk do të thotë se ato janë të detyruara ta bëjnë këtë dhe pyetja është se sa prej tyre do ta bëjnë këtë. Është në rregull si masë, por është një hap shumë i vogël, me ndikim dhe kohëzgjatje të kufizuar, beson Avramovski.
Ai beson se dy gjëra janë vendimtare për reformën në drejtësi – rritja e buxhetit të gjyqësorit dhe prokurorisë publike dhe rritja e kapaciteteve të Akademisë. Por, jo më pak e rëndësishme, konsideron Avramovski, është përfshirja e shkollave të mesme dhe fakulteteve në promovimin e drejtësisë si profesion.
-Largohen gjimnazistët më të mirë dhe gara për përzgjedhjen e gjyqtarëve dhe prokurorëve është e kufizuar. Profesioni i avokatit duhet të popullarizohet, sepse reputacioni i tij aktual do t'i dekurajojë studentët që të bëhen gjyqtarë dhe prokurorë publikë, shtoi drejtori i "Të gjithë për një gjykim të drejtë".
Siç theksuan deputetët që propozuan që gjyqtarët dhe prokurorët publik të mund të punojnë deri në moshën 67 vjeçare, Maqedonia po përballet me mosbesim të madh në sistemin gjyqësor. Ata gjetën problemin se pse procedurat gjyqësore janë joefikase në mungesën e gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë. Ata deklaruan se zhvendosja e kufirit të moshës në 67 vjeç "do të përmirësojë efikasitetin e procesit gjyqësor dhe aksesin në drejtësi për qytetarët".
Gjegjësisht, numri aktual i gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë që kryejnë funksionin përkatës është pothuajse gjysma e numrit të gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë të paraparë si numri i nevojshëm i gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë në përputhje me aktet nënligjore të Këshillit Gjyqësor dhe Këshillit të Prokurorëve Publikë.
Në gjysmën e parë të vitit 2024, Këshilli Gjyqësor përgatiti një analizë të pozicioneve të nevojshme gjyqësore, ku u shënua një mungesë e madhe gjyqtarësh. Është konstatuar se nga 434 gjyqtarë të kërkuar aktualisht janë plotësuar 274 pozita gjyqësore. Deri në fund të vitit 2024 janë pensionuar 11 gjyqtarë, deri në fund të vitit 2025 do të dalin në pension 15 gjyqtarë dhe deri në fund të vitit 2026 edhe 14 gjyqtarë të tjerë, pra deri në fund të vitit 2026 do të dalin në pension gjithsej 40 gjyqtarë. Kjo e rrezikon edhe më shumë situatën në gjyqësor. Në disa qytete si Krusheva dhe Berova nuk ka asnjë gjyqtar të vetëm.
Raportet për vlerësimin e sistemeve gjyqësore të shteteve anëtare të Këshillit të Evropës të përgatitura nga Komisioni Evropian për Efikasitetin e Drejtësisë (CEREJ) kanë vënë në dukje një trend të uljes së shkallës së rasteve të zgjidhura si dhe rritjes së normës së ditëve të nevojshme për zgjidhjen e çështjeve në çështjet civile, penale dhe administrative në vend. Sipas raportit të Komisionit Evropian për Maqedoninë për vitin 2024, deficiti në rritje i burimeve njerëzore në gjyqësor ngre shqetësime për ndikimin në cilësinë dhe efikasitetin e drejtësisë.
Situata me stafin në prokurorinë publike është dukshëm më e keqe. Numri i prokurorëve publikë sipas sistematizimit duhet të jetë 287 dhe janë plotësuar 183 pozita. Në Kriva Pallankë, Resnjë, Berovë nuk ka asnjë prokuror publik.
Gjithashtu, për plotësimin e vendeve vakante në gjykata dhe prokurori publike sipas dispozitave të Ligjit për Gjykatat dhe Ligjit për Prokurorinë Publike, gjyqtar i gjykatës themelore dhe prokuror publik në prokurorinë themelore publike mund të zgjidhet personi i cili ka kryer trajnimin e nevojshëm në Akademinë për gjyqtarë dhe prokurorë publikë. Procesi i hyrjes në Akademi, trajnimit, dhënies së provimeve dhe përzgjedhjes në praktikë zgjat disa vite.
