Jane Sandanski-Starikot kundërshtoi vendimet e Kongresit të Selanikut të vitit 1903. për ngritjen e një kryengritjeje. Kur tashmë kishte ndodhur kryengritja e Ilindenit, ai përgatiti dhe kreu të ashtuquajturën kryengritje të kryqtarëve në Rrethin Revolucionar Sirian. Si me Goce Dellçevin, ashtu edhe me Starikotin mund të dallojmë një tipar të fortë të realizmit në luftë. Është ai gjeni shtetformues që perceptoi kushtet për luftë dhe kushtet e përgjithshme për konceptimin dhe përcaktimin e qëllimeve të luftës. Për shkak të kësaj aftësie që të dy ishin kundër kryengritjes së parakohshme të vitit 1903. Të dy e dinin se duke pasur parasysh forcat e MRO-së dhe të shtetit osman dhe duke pasur parasysh kushtet e pafavorshme ndërkombëtare, kryengritja ishte e dënuar paraprakisht. Që të dy e kuptuan se një kryengritje e papërgatitur në Maqedoni, në çdo aspekt, jo vetëm që do ta ekspozonte popullin në sakrifica dhe vuajtje të panevojshme, por do t'i mbyllte për një kohë të gjatë perspektivat për çlirim. Në fund të fundit, për ta ishte e qartë se nga kryengritja do të përfitonte vetëm politika bullgare e madhe dhe oborri perandorak bullgar. Fatkeqësisht, shumë liderë maqedonas nuk i pranuan pikëpamjet dhe qëndrimet e tilla të Dellçevit dhe Sandanskit, të cilat në një periudhë të gjatë çuan në pasoja tragjike për popullin maqedonas.

Monedha

Pas kryengritjes së Ilindenit, supremacistët e vjetër dhe të rinj arritën gradualisht të marrin Organizatën, vepra çlirimtare maqedonase u shndërrua në "monedhë për mashtrim" në politikën e brendshme dhe të jashtme të qeverive bullgare dhe të pallatit perandorak bullgar. Organizata, nga ana tjetër, u shndërrua në një instrument të zakonshëm për realizimin e interesave të qeverive bullgare dhe oborrit bullgar.

Në fund të fundit, tashmë në 1905 e majta ose "krahu i majtë sandanist i Organizatës", siç e quan Mito Haxhi Vasilev-Jasmin, i karakterizoi fare qartë Vrhovistët si një krah të zgjatur të politikës së madhe bullgare në Maqedoni dhe vuri në dukje dallimet në qëllime. Sipas vlerësimeve të asaj kohe, “supremacistët përfaqësojnë një mohim të plotë të Organizatës së Brendshme – mes saj dhe tyre ka një humnerë”. Para së gjithash, kundër qëllimit të Organizatës, Maqedonisë autonome dhe motos së saj "Maqedonia për maqedonasit", ata krijuan një lloj "Maqedonia autonome" me moton e fshehur "Maqedonia për Bullgarinë". Maqedonia autonome perceptohet nga Organizata si një anëtar i veçantë në federatën e shteteve të tjera të gadishullit dhe supremacistët e perceptojnë atë si një formë të mëparshme ndaj Bullgarisë së Shën Stefanit, e cila është e realizueshme vetëm për ata që nuk shikojnë përtej hundëve të tyre.

Si të likuidohet Sandanski?

Tashmë në 1906 në kongresin e rrethit të Serit në manastirin e Rilës u vendos që të eliminohen Boris Sarafov, Ivan Garvanov dhe Hristo Matov dhe vendimi u mbështet nga Gjorçe Petrov, Pere Toshev dhe Petar Pop Arsov. Në fakt, Sandanski dhe mbështetësit e tij nga Distrikti Revolucionar Sirian përgjuan dhe penguan kështu komplotin hegjemonist për likuidimin fizik të Jane Sandanskit.

Përkatësisht, e djathta supreme në lëvizjen revolucionare maqedonase, e udhëhequr dhe e drejtuar nga Matov, Sarafov dhe Garvanov, përmes dukës dramatik Mihail Daev, tentoi të organizonte një atentat në Sandanski. Në komplotin kundër Sandanskit ishte përfshirë edhe Todor Panica, si zbatues i menjëhershëm. Mirëpo, këtë plan kriminal dhe të papërshtatshëm të udhëheqjes së së djathtës supreme e ka ekspozuar vetë Todor Panica dhe më pas dënimin me vdekje e ka marrë Komiteti i Rrethit Ser i MRO-së.

Në dhjetor 1907 Në opinion doli një letër, me vulën e Komitetit të Qarkut Serski dhe e nënshkruar nga anëtarët: Jane Sandanski, Çudomir Kantarjiev, Aleksandar Bujnov dhe Georgi Skrizhevski. Letra, përveçse një lloj aktakuze pas vdekjes kundër Boris Sarafov dhe Ivan Garvanov, si komplotistët më të mëdhenj të politikës së Bullgarisë zyrtare në lëvizjen çlirimtare maqedonase, përfaqësonte edhe një shpallje publike të pikave strategjike të Sandanskit dhe përkrahësve të tij për zhvillimi i mëtejshëm i veprës nacionalçlirimtare maqedonase.

Kush është Todd Panica?

Dënimin me vdekje për Ivan Garvanovin dhe Boris Sarafovin, më 28 nëntor 1907, në organizim dhe nën mbikëqyrjen e menjëhershme të Jane Sandanskit e kreu Todor Panica. Meqë ra fjala, Todor Panitsa ishte bullgar me kombësi, i lindur në fshatin Oryahovo, Bullgari, më 2 korrik 1876. Ai ishte një revolucionar i gjatë në radhët e organizatës maqedonase. Në vitin 1902 hyri në kompaninë e Dukës Nikolla Pushkarov dhe vepronte në Shkup, Kumanovë dhe Kratovsko. Në vitin 1904 u zhvendos në Distriktin Revolucionar Sirian, ku u afrua me Jane Sandanskin dhe në 1905 u bë ndihmës dukë në rrethin e Dramës.

Panica, një nga themeluesit dhe anëtar i Partisë Federale Popullore (NFP). Në Luftën e Parë Ballkanike si vullnetar mori pjesë me kompaninë e tij në çlirimin e Nevrokopskut dhe Dramskos dhe në Luftën e Parë Botërore veproi si pjesë e ushtrisë bullgare. Pas luftës, ai u bë banor i Nevrokopit dhe si një nga përfaqësuesit e shquar të MEFO-s mbajti kontakte të ngushta me qeverinë bujqësore të Aleksandër Stamboliskit. Ai ishte në konflikt me VMRO-në autonomiste të Todoraleksandros. Në vitin 1924 emigroi në Vjenë, ku mori pjesë në negociatat gjatë krijimit të Manifestit të Majit.

Todor Panica u vra nga VMRO Vanchomikhayliviste më 8 maj 1925, në Vjenë. Ai, ashtu si Sandanski, është një nga figurat më të denigruara nga historiografia revizioniste bullgare, ndaj u shpall revolucionar i korruptuar, i cili u ekzekutua nga gjykatat bullgare në vitin 1921. është dënuar për “pasurim të paligjshëm dhe kriminal” gjatë Luftës së Parë Botërore; për një revolucionar në listën e pagave të policisë sekrete serbe dhe inteligjencës ushtarake greke; për një agjent aktiv të Kominternit, me urdhër të të cilit zhvilloi "spiunazh dhe veprimtari tradhëtare antibullgare".

(vazhdim)

Lexoni pjesën e parë: Krerët suprem kërkonin “kokën e Sandanskit”! (1)