Tregime të Mëdha | A do të qetësohen ndonjëherë serbët dhe shqiptarët? (pjesa e parë)
Çështja serbo-shqiptare nga një kënd krejt tjetër (nëpërmjet syve të një intelektuali që jetonte në Beograd, Prishtinë dhe Tiranë)
Shkëlzen Maliqi është një nga intelektualët kryesorë të hapësirës së JU-së dhe ish-JU-së, një njohës i shkëlqyer i marrëdhënieve serbo-shqiptare, si dhe i artit bashkëkohor dhe bizantologjisë. I lindur në Kosovë, ai studioi në Beograd ku mori pjesë në demonstratat studentore të viteve gjashtëdhjetë, dhe më vonë punoi në Departamentin e Studimeve Shqiptare në Fakultetin Filologjik në Beograd. Në vitet tetëdhjetë të shekullit të kaluar kthehet në Kosovë, ku në vitin 1990 themelon Partinë Socialdemokrate të Kosovës. Ai botoi disa libra të rëndësishëm dhe gjatë ftohjes më të madhe të marrëdhënieve solli artistë kosovarë në Beograd. Ai ka qenë edhe këshilltar i kryeministrit shqiptar Edi Rama.
Babai i tij ishte partizan dhe bartës i monumentit nga viti 1941. Jemi njohur përmes një miku të përbashkët shqiptar, dhe në fakt jozyrtarisht shumë më herët përmes miqve serbë, Milica dhe Trsha nga Beogradi. Këto janë pjesë nga biseda që kam bërë me të. Ishte logjike që të fillonte me ditët e Beogradit.
Fillimet (dhe Qeveria e Revolucionit)
- Në moshën nëntëmbëdhjetë vjeçare u regjistrova për filozofi në Beograd. Beogradi ishte ende një qytet kozmopolit jugosllav, Jugosllavia po hapej me botën, por shpejt rashë në shoqërinë "e keqe" të të majtëve dhe anarkistëve. Vlada Mijanoviç ishte shoku im i dhomës në konvikt dhe Misha Vasic më "rekrutoi" në grupin e studentëve që shtypi do t'i quante anarkoliberalistë.
Kaluam shumë në oborrin e bukur të godinës së Kapiten Mishino dhe Misha më tha një ditë: “Zeni, ti ke surrat konspirativ, duhet të jesh me ne”. Shkruam parulla nëpër qytet, luajtëm muzikën e Mikis Theodorakis në ambasadën greke kur junta ushtarake e arrestoi, mbështeti Palestinën, protestat e studentëve në mbarë botën, protestuan kundër Luftës së Vietnamit. Demonstratat vietnameze ishin në kulmin e tyre më të dhunshëm në nëntor 1967. Filloi me një tubim në sallën e heronjve të Universitetit të Filologjisë, kur në dalje të fakultetit na takuan milicia dhe na rrahën me shkopinj. Më goditën në kokë, ajo kërceu si një top pingpongu. Në “Knez Mihailova”, afër Qendrës Kulturore Amerikane, milicia na sulmoi hipur mbi kuaj, kuajt ngritën këmbët e përparme, nuk donin të sulmonin studentët, kështu që “lundruesit” ranë si kunguj. Më pas shkuam në ambasadën amerikane, prej nga na nxorri jashtë nga “muria”, kështu që teksa kaluam Shtabin e Përgjithshëm brohoritëm: “Ushtria është me ne!”. Në raportin e policisë thuhej “Ushtria po fle”, sikur bën thirrje për grusht shteti.
Babai zyrtar dhe “ruajuni profesorëve”
E pa xhumkën dhe u inatos. Ai ishte deputet i parlamentit serb. “Kujdes nga profesorët”, më tha, sepse përfaqësuesit e Kosovës në federatë i thanë se Mihailo Markoviq dhe disa profesorë të tjerë ishin kundërshtarë të Titos dhe të sistemit. Ndrysho fakultetin, tha ai, nëse je ende i nxehtë, mund të shkosh në Pragë të studiosh regjinë e filmit. Ai e dinte që më parë më interesonte regjia. Ne nuk kuptuam njëri-tjetrin, ishte faji i tij. Megjithatë, ai vazhdoi të më dërgonte para për studimet e mia, nuk isha me bursë. Pas demonstratave të vitit 1968, ai ishte edhe më i inatosur, nuk folëm për dy vjet, megjithëse unë shkova në Prishtinë për të vizituar familjen time. Kur u diplomova në vitin 1971, punova punë të ndryshme të përkohshme për të mbajtur veten dhe për të jetuar në Beograd, nuk doja të kthehesha në Prishtinë.
Studenti '68
“Grupi ynë anarkoliberal”, ishim nja pesëmbëdhjetë veta, asgjë formale, disa hynin e dilnin, nuk ishim aktiv në 2 qershor. Mbaj mend që donim të organizonim protesta në vjeshtë dhe 2 qershori na mori në befasi, filloi spontanisht pas një shakaje në një koncert në Qytetin Studenti, ndërhyri milicia, tërboi studentët që dolën në rrugë dhe një Përleshja e përgjithshme u bë kur u nisën për në qendër të qytetit... Ato ditë isha duke u përgatitur për provime në konviktin "Rifat Burxheviq", isha ilegal me shokun tim nga Prizreni, Gafur Kiseri. Gafur më zgjoi herët në mëngjes: “Çohu, mbrëmë ka pasur përleshje mes studentëve dhe milicisë në Beogradin e Ri!”. Ai e dinte që isha i përfshirë në lëvizjen studentore.
Unë shkova në Beogradin e Ri, por Brankov Most ishte bllokuar. Shkova në universitet, ku tashmë ishin organizuar disa kolegë, por i gjithë universiteti e mbështeti protestën. Fakultetet u pushtuan, u mbajtën mbledhje. “Ndërtesa e kapitenit Misha”, për shkak se ishte Rektorati, por edhe për shkak të oborrit, bëhet skena kryesore e demonstratave, çdo natë në bisedime vijnë të ftuar të famshëm për të na mbështetur. Mezi flija një javë, kapja një ose dy orë për të fjetur i qetë në njërën nga klasat ose në shkallët e Rektoratit, ku kishte një shteg të shtruar me qilim dhe vendosja kokën në shkallën e parë. Qytetarët na sillnin batanije, ushqime dhe pije...
Atë mëngjes, më 3 qershor, kur mbërrita në kolegj, më dhanë një distinktiv me emrin tim të shtypur në të dhe detyra ime e parë ishte të shkoja në bodrumin e dhomës së skenarit, të merrja shpalljet e printuara dhe të filloja t'i shpërndaja ato në qytetarët u mblodhën rreth kolegjit. Në kordonin e policisë u lejuan vetëm studentët me distinktivë.
Bëra një rreth nga "Knez Mihailova" deri te sheshi i studentëve, policia ishte gjithandej, nuk më ngacmuan deri në parkun e studentëve, vetëm aty më ndaloi një polic, u ktheva, u përpoqa të hidhja gardhin dhe ika. nëpër park. Kur pashë gardhin… ishte një surprizë! Parku ishte blu me uniforma, qindra milicë ishin shtrirë në stola dhe në bar. u dorëzova.
U inatos milicia, thirri “ushtarak”, u tha kolegëve: “Po e çoj në stacion këtë shaka”. Më ka çuar në atë në “29 Noemvri”, rrugës më ka rrahur në kokë dhe në pjesën e poshtme të trupit, por në makinë nuk ka pasur vend për të lëkundur, kështu që nuk ka dhemb. Më futën në një dhomë që ishte si kafaz, ishte plot me studentë të ndaluar. I morën të dhënat dhe i lanë, më ndaluan, isha pa dokumente personale, ndaj më duhej të prisja gjyqtarin për kundërvajtje. Më shoqëronin tre prostituta. Gjykatësi më dënoi me dhjetë ditë burg për sulmin ndaj një zyrtari, gjoja se e godita në këmbë duke ikur. Më vonë, ndonjëherë takohesha me një nga prostitutat, më përshëndetën: “Ku je, politikisht!”.
Rebeli i mbivlerësuar dhe thirrja e Fadil Hoxhës
Nuk kam shërbyer të gjitha dhjetë ditët. Në fillim të korrikut, policia e Kosovës më vizitoi në Prishtinë, Beogradi më kërkoi të kontrollonte identitetin tim dhe kaq. Më vonë u tërhoqa nga grupi. Arsyeja ishte se në shtyp, mendoj “Veçernje Novosti”, theksoi “Veçernje Novosti”, kur përmendej grupi i ekstremistëve nga Filozofski, thuajse gjithmonë përmendej emri im, si dhe emri i Danilo Udovicki, me përmendjen se jemi bijtë e zyrtarët e shtetit. Babai im, anëtar i Këshillit të Federatës, i Danilo Ambasadorit. Dukej sikur ishim anëtarë më të rëndësishëm të grupit, por nuk ishim. Babai dha dorëheqjen, nuk e pranuan. Pastaj më thirri për bisedë Fadil Hoxha, kreu i komunistëve të Kosovës. Ai më këshilloi të fokusohesha në studimet e mia. Pastaj, unë vetë e pashë që nuk isha revolucionar me kokë bande, kisha interesa të ndryshme.
(Vazhdo)
Përgatitni
Ivan Beckovic