Zbatimi i sistemit të “qytetit të sigurt”, gjoba dhe dënime me burg për “drejtim të pakujdesshëm”, konfiskim automjetesh, analiza droge në vend, regjistrim automatik i automjeteve të paregjistruara, lidhja e sistemeve të Ministrisë së Brendshme, gjykatave dhe prokurorive për sanksione të shpejta... por familja, si dhe faktor parandalimi, duhet të reflektojë edhe mungesën e edukimit të përgjithshëm, si faktor rreziku në trafikun e përgjithshëm.

Këto janë disa nga mesazhet e debatit publik për nevojën e ndryshimeve në legjislacion për forcimin e sigurisë në komunikacion, i cili u mbajt dje në Kuvend në kuadër të Komisionit për Sistemin Politik dhe Marrëdhëniet Ndërkomunitetesh.

Në diskutim morën pjesë përfaqësues nga Ministria e Brendshme, Ministria e Drejtësisë, Këshilli Republikan për Siguri Rrugore, gjyqtarë, prokurorë publikë, organizata joqeveritare, media dhe aktorë të tjerë shoqërorë. Asnjë deputet nuk mori pjesë dhe vazhdimi i tij, i cili do të nxjerrë konkluzione, do të caktohet më vonë.

Ministri i Drejtësisë, Igor Filkov informoi se Ministritë e Drejtësisë, të Punëve të Brendshme, gjyqtarët nga Departamenti për Kundërvajtje në Gjykatën Penale Shkup dhe profesorë universitarë janë duke punuar në zbatimin intensiv të ndryshimeve të reja ligjore të Ligjit për kundërvajtje si dhe Ligjit për siguri në komunikacionin rrugor. Në kuadër të këtij procesi është formuar një grup pune për plotësimin e zgjidhjeve ligjore, me fokus të veçantë uljen e numrit të aksidenteve rrugore.

– Ndryshimet e reja në Ligjin për Kundërvajtje do të përfshijnë: Procedurën e veçantë për kundërvajtjet në fushën e sigurisë në komunikacionin rrugor, e cila do të zbatohet për kundërvajtjet e konstatuara përmes sistemeve elektronike, siç është sistemi “qytet i sigurt”. Ky sistem do të mundësojë përcaktimin e shpejtë dhe të saktë të shkeljeve, duke ulur kështu numrin e aksidenteve dhe duke siguruar një reagim më të shpejtë nga autoritetet. Kjo risi parashikon afate të shkurtra për procedimin në gjykatë, të cilat do të përshpejtojnë procesin e drejtësisë, bëri të ditur ministrja e Drejtësisë.

Për autorët që paraqiten për herë të tretë në gjykatë dhe në rastet e shkeljeve të rënda, si drejtimi i mjetit nën efektin e alkoolit apo shpejtësisë së tepërt, gjykata, thotë ai, do të vendosë një sanksion që përfshin heqjen e patentës së drejtimit. Kjo do të thotë se shoferi nuk do të mund të marrë patentë shoferin e ri derisa të ketë kaluar një vit nga marrja e formës së prerë të dënimit.

Ministri i Punëve të Brendshme Pançe Toshkovski theksoi se rasti i Frosina Kulakovës na kujton një të vërtetë të hidhur se gjatë vitit 2024 kemi humbur 142 jetë në aksidente trafiku.

Një nga problemet në sigurinë në komunikacion është hendeku i madh mes numrit të shkelësve të raportuar dhe të dënuar. Ky sistem kompromisi dhe gjysëm drejtësie duhet të prishet dhe duhet futur një sistem kontrolli efektiv dhe sanksionesh të rrepta, veçanërisht për shkelësit e përsëritur.

-Kjo kërkon rrjetëzim institucional që mundëson shkëmbim në kohë dhe efikas të të dhënave. Prandaj si Qeveri po punojmë për dixhitalizimin urgjent dhe ndërveprueshmërinë e sistemeve në mënyrë që të gjitha të dhënat të jenë automatikisht në dispozicion të institucioneve në mënyrë që askush të mos i shpëtojë përgjegjësisë. Ky nuk është thjesht një ndryshim administrativ, por një reformë thelbësore që do të sjellë efikasitet dhe transparencë të vërtetë në sistem. Por nëse duam efikasitet të vërtetë, duhet të shikojmë brenda vetes. Le të pyesim veten se sa prej nesh janë pas timonit pasi kanë pirë disa gota alkool. Sa njerëz ngasin shpejtësinë më të madhe se kufiri, sa njerëz përshpejtojnë kur semafori zverdhet në vend që të frenojë, sa baballarë mburren me krenari se djemtë e tyre mësuan të drejtonin makinën para se të kalonin testin e drejtimit, sa prej nesh kur bëjmë një shkelje, së pari kërkojmë një shok që do t'ua anulojë biletën, thotë ministri.

Fokusi nuk duhet të jetë vetëm tek ligjet, tek ashpërsimi i dënimeve, por tek ndërtimi i një sistemi që, siç tha ai, do të mundësojë eliminimin konkret të pandëshkueshmërisë. Ai theksoi se është e nevojshme të sigurohet që sanksionet të zbatohen në mënyrë konsistente dhe të vazhdueshme, dhe jo vetëm periodikisht gjatë veprimeve të intensifikuara të Ministrisë së Brendshme kur fokusi publik është rritur, gjë që mund të arrihet përmes dixhitalizimit dhe automatizimit.

Këshilli Republikan për Siguri, siç theksoi kryetari i tij Goran Angelkovski, i udhëhequr nga të dhënat statistikore për numrin e aksidenteve në komunikacion, shkaqet dhe pasojat e tyre, konsideron se është e nevojshme të forcohet rregullorja penale, të vendosen pikë negative për kundërvajtje më të rënda që do të shqiptohen në mënyrë kumulative dhe jo si zëvendësim për gjobën e shqiptuar, rritjen e efikasitetit të shkeljeve të ligjit, si dhe zvogëlimin e ndikimit të ligjit në qytet përshpejtimin e procedurës penale.

-Si vepra penale duhen konsideruar disa raste më të rënda në fushën e trafikut, para së gjithash shpejtësia mbi 70 km në zona të banuara, ose mbi 100 km jashtë zonave të banuara, drejtimi i automjetit nën ndikimin e alkoolit mbi 2 promile, ose nën ndikimin e drogës, pa kaluar testin e trafikut dhe raste të tjera më të rënda, si dhe shtrëngimi i zonës penale të kufizimit të shpejtësisë në vendet e parregullta. Për këto veprime propozojnë sekuestrimin e përkohshëm ose të përhershëm të mjetit si objekt krimi.

Familja është themeli i parandalimit të sigurisë në komunikacion, thotë profesoresha e drejtësisë Gordana Lazhetiq, e cila foli sot në seancën publike. Sipas saj, nga analizat që kanë bërë, familja është një faktor parandalues, por edhe faktor rreziku, ndaj dhe edukimi duhet të plotësojë atë që i mungon familjes. Mungesa e përgjithshme e kulturës, thekson ajo, reflektohet si në mungesë kulture ashtu edhe në trafik. Sa i përket problemit institucional, Lazhetiq mendon se duhet të ketë kontroll të autoshkollave dhe kontroll teknik të automjeteve, po ashtu tregon edhe për problemin që kemi me transportin publik që do të përdorej nga personat që nuk kanë leje.

Edhe drejtoresha e Spitalit Psikiatrik, Sllavica Arsova, beson se kultura e komunikacionit mësohet që në moshë të re në familje dhe në kopshte. Ajo beson se problemet janë sistematike, por thekson se pavarësisht se po flitet për përmirësim të sistemit, nëse personat që janë pjesë e atij sistemi nuk i zbatojnë ligjet siç duhet, sistemi nuk funksionon dhe dhuna do të kthehet. Krahas rritjes së aksidenteve në trafik, ajo tregon edhe rritje të rasteve të dhunës në familje, mes partnerëve... Krahas alkoolit, thotë ajo, konsumohet edhe droga që në vendin tonë gjendet me çmim të ulët, ndaj dhuna nuk ndodh vetëm kur dikush është nën efektin e alkoolit. Arsova thekson se parandalimi, mësimi i kulturës së sigurisë dhe mosdhunës u mësohet fëmijëve që në moshë të vogël, madje edhe në kopsht. Por janë prindërit ata që dërgojnë mesazhet kryesore.

Iniciativa për debat publik vjen pas rastit të Frosina Kulakova, 22-vjeçares nga Negotino, e cila u përplas me 29 janar në një vendkalim për këmbësorë në Blv. “Detashmentet partizane” të 20-vjeçarit Vasil Jovanov nga Shkupi. 20-vjeçarit nga Shkupi i dyshuar për vdekjen e Frosinës i është shqiptuar masa e paraburgimit prej 30 ditësh, ndërsa paraprakisht ka qenë i akuzuar për një tjetër aksident trafiku dhe për përdorim të paligjshëm të drogës.