Është thënë vazhdimisht se shteti i së drejtës është pjesë e identitetit të BE-së. Nëse nuk respektohet, BE-ja si projekt është në rrezik. Në të njëjtën kohë, besueshmëria e angazhimeve ndërkombëtare të Bashkimit për forcimin e parimit të sundimit të ligjit në botë është në rënie. Vendeve kandidate për anëtarësim, kjo u përsëritet si urdhërime biblike.

Ursula von der Leyen nuk la vend për hezitim me paraqitjet e saj parazgjedhore se dëshiron të drejtojë Komisionin Evropian edhe për pesë vite të tjera, duke theksuar se ato vite do të shënohen nga mënyra se si BE përgatitet të funksionojë nga 27 në mbi 30. Shtetet anetare. Zgjerimi i ardhshëm duhet të përfshijë Ukrainën, Moldavinë dhe vendet e Ballkanit Perëndimor. Pyetja, beson Von der Leyen, nënkupton urgjencë.

Një lajm specifik që doli nga fjalimi i saj vjetor në Parlamentin Evropian ishte se raportet vjetore mbi mënyrën se si zbatohet sundimi i ligjit në vendet e BE-së (gjyqësori i pavarur, media e lirë, barazia para ligjit), në të ardhmen do të mbulojnë edhe vendet që duan të bëhen anëtarë të BE-së. Qëllimi i kësaj, natyrisht, është rritja e presionit ndaj vendeve kandidate.

Për momentin nuk mund të shihet shumë nga reformat e brendshme që kanë nisur në BE, përveç se dhimbjet e kokës në Bruksel lidhen kryesisht me përpjekjet për disiplinimin e shteteve anëtare të veçanta që devijojnë nga rruga e përcaktuar. Dhe mbi të gjitha, Hungaria, e cila ende po komplotohet dhe kërkon një mënyrë për t'i hequr presidencën e BE-së për shkak të hapave të ndërmarrë nga kryeministri Orbán, i cili "minon unitetin evropian dhe politikën e Komisionit Evropian për të mbështetur Ukrainën".

Në raportin e fundit, të pestë radhazi për sundimin e ligjit të prezantuar këto ditë, Komisioni Evropian thekson se vendet anëtare të BE-së në numrin më të madh të rasteve pranojnë rekomandimet në lidhje me masat e nevojshme për forcimin e parimit të sundimit të ligjit dhe sundimit. të ligjit, thekson Komisioni. Megjithatë, në disa vende anëtare të BE-së situata rreth pavarësisë së gjykatave dhe mediave është ende nën kërcënim.

Vitet e fundit është vënë në dukje vazhdimisht se tendenca shqetësuese janë të pranishme edhe në vendet kandidate për anëtarësim. BE ka “listuar” rreth 700 milionë korona për reformat në drejtësi në vendet e Ballkanit Perëndimor me një rezultat të barabartë me pothuajse zero. Ambasadori holandez në Shkup e shpjegoi shumë drejtpërdrejt dhe në mënyrë plastike në një kontekst më të gjerë se “pas 20 deri në 30 vjet mbështetje për të hyrë në BE, pyetja është se ku janë miliardat dhe çfarë ndodhi me trajnimet që kemi kryer”.

Pse të gjitha rregullat dhe rregulloret e reja nuk zbatohen siç duhet? A është çështje mentaliteti, pyeti ambasadori Kopp në një intervistë televizive.

Për BE-në, funksionimi i shtetit ligjor dhe demokracisë nuk është çështje dëshire dhe shije. Është në fakt një çështje ekzistenciale, e cila lidhet drejtpërdrejt me mbijetesën e BE-së. Pika e nisjes është fakti se nuk bëhet fjalë për asnjë lloj bashkëpunimi, ku dy shtete japin e marrin, por mbeten plotësisht zot në shtëpinë e tyre. Bashkimi Evropian është një projekt integrues, në kuadër të të cilit shtetet heqin dorë nga pjesë të sovranitetit të tyre dhe e transferojnë atë në nivelin qendror.

Pikërisht për këtë çështja e shtetit ligjor bëhet ekzistencial. Besimi është i nevojshëm nëse shtetet demokratike duan të ndajnë pushtetin me të tjerët, si dhe mirëkuptimi dhe marrëveshje se si kjo duhet të funksionojë në praktikë. Në këtë kuptim, ia vlen të shtrohet pyetja se deri në çfarë mase Maqedonia aktualisht është e gatshme të përfshihet me sukses duke u integruar gradualisht në një sistem të tillë?

Vitet e fundit, ky problem është acaruar vazhdimisht dhe ka marrë një dimension më të gjerë, ku dilema nuk është nëse Unioni do të luftojë për të forcuar shtetin e së drejtës në ato shtete anëtare ku sulmohet, por çfarë metodash të aplikojë për këtë qëllim.

Përvojat e mëparshme konfirmojnë kryesisht njohurinë se Brukseli ka mjete efikase për të siguruar që vendet që aspirojnë anëtarësimin të përmirësojnë kushtet në oborrin e tyre gjatë negociatave të para-anëtarësimit. Por kur një vend, pas pranimit në anëtarësimin e plotë, shkon në një drejtim tjetër, duke zhvilluar tendenca autoritare dhe duke kufizuar përfitimet e demokracisë dhe shtetit të së drejtës, kamxhiku i BE-së është më pak efektiv dhe efikas.

Nga gjithsej 41 shtete në Evropë, renditja e “World Justice Project” për vitin 2023 tregon se Maqedonia është vendosur në pjesën e poshtme të tabelës, në vendin e 32, sipas shkallës së funksionalitetit të shtetit juridik dhe rregull i ligjit. Për ngushëllim, më mirë se një anëtar i BE-së, Hungaria, e cila është në vendin e 34-të, ose Serbia në vendin e 38-të.

Sundimi i ligjit nuk mund të maskohet në mënyrë që qytetarët të kenë përshtypjen se jetojnë në një shtet ligjor, jo në një shtet të rremë. Në Maqedoni, praktika e sjelljes në politikë tregon se sundimi i ligjit në shumë aspekte reduktohet në sulme reciproke dhe shpifje ndërmjet partive politike dhe në detyrimin e interesave partiake mbi parimet e sundimit të ligjit. Por nëse cenohet shteti i së drejtës, të gjithë qytetarët paguajnë një çmim – u tha kohë më parë në një debat në Parlamentin Evropian. Duket se nuk është aspak e vështirë të nxirret përfundimi se një zhvillim i tillë në masë të madhe reflekton kushtet që vazhdimisht po prekin skenën shoqërore dhe politike në Maqedoni.

Prandaj çështja e mentalitetit duhet të hapë hapësirën për reformat më të rëndësishme. Dhe reformimi i mentalitetit, nga shtresat dhe klasat më të ulëta deri tek ato më të larta në shoqëri, pa përjashtim, kërkon një qasje të thellë. Dhe mbi të gjitha parime të palëkundura në luftën kundër korrupsionit dhe krimit.

(Autori është gazetar)

GJUHA NË TË CILËN JANË TË SHKRUARA SI DHE PAMJENJET E SHPREHURA NË KOLUNA NUK PASQYROJNË GJITHMONË POLITIKËN EDITORIALE TË "SHTYPIT TË LIRË"