Rreth 1 miliard euro vitet e fundit shpenzohen çdo vit për importe ushqimore, në kundërshtim me praktikën e kahershme të subvencionimit të bujqësisë. Subvencionet, që vendi të prodhojë ushqimin e vet, nuk janë shpikje e jona, e bëjnë të gjitha vendet e tjera dhe ndahet rreth një e treta e buxhetit të Bashkimit Evropian. Por ajo që na shqetëson është se si vit pas viti kemi rritje të subvencioneve me rritje të njëkohshme të importit të ushqimeve dhe ulje të numrit të fermerëve. Sipas të dhënave të Bankës Botërore, në periudhën 2014-2024, buxheti për bujqësi dhe zhvillim rural ishte 1,3 për qind në raport me produktin e brendshëm bruto. Kjo është dy herë më shumë se krahasimi i përqindjes në Ballkanin Perëndimor dhe gati tre herë më shumë se mesatarja në BE!

Qeveria është e vetëdijshme se diçka nuk është në rregull me subvencionet. U shpall modeli i ri i subvencionimit. Fermerët, ata që deklarohen të vërtetë, thonë se vitet e kaluara ka pasur shumë keqpërdorime dhe shpeshherë paratë nuk kanë përfunduar në vendin e duhur. Ata ankohen edhe për pagesën e parakohshme të subvencioneve dhe bashkë me qeverinë pajtohen që ndihma financiare nuk e ka komponentin zhvillimor.

Gjendja pasqyrohet saktësisht në numra. Sipas të dhënave të Entit Shtetëror të Statistikave, të cilat ishin gati për vitin e kaluar që nga nëntori, ushqime, kafshë të gjalla, vajra shtazore dhe bimore, yndyrna dhe dyllë janë importuar për pak më shumë se një miliard euro, që është 9% më shumë se vitin e kaluar për të njëjtën periudhë. Natyrisht, Maqedonia arrin të eksportojë dhe ka një hyrje të konsiderueshme valutore nga prodhimet bujqësore. Kështu, eksporti i ushqimeve në 11 muajt e vitit 2024 ishte 520,8 milionë euro. Por shifrat tregojnë qartë se jemi në një deficit të madh me ushqimin, pra eksportet janë gjysma e importeve. Jemi tepricë me duhan. Vitin e kaluar, deri në nëntor, eksporti ynë i duhanit dhe produkteve të duhanit peshonte 132,7 milionë euro, ndërsa importi ishte 39,6 milionë euro.

Subvencionet bujqësore janë në funksion për gati dy dekada. Sipas informacioneve, nga buxheti për bujqësinë për këto vite janë shpenzuar rreth 1,5 miliardë euro.
Këtë vit janë paraparë 7,2 miliardë denarë (rreth 120 milionë euro) si mbështetje për pagesat direkte të shpërndara në programet e mbështetjes financiare. Programi për mbështetje financiare në bujqësi për vitin 2024 ishte 7 miliardë denarë, në vitin 2023 ishte 6,4 miliardë denarë, në vitin 2022 – 3,6 miliardë denarë, në vitin 2021 ishte 3,7 miliardë denarë, në vitin 2020 ishte pak më shumë se 4 miliardë denarë. Këto janë programet fillestare, të cilat mund të kenë pësuar ndryshime.

Tripunovski: Ndryshimet kanë filluar, do të ndryshojë edhe rregullorja

Nga Ministria e Bujqësisë thonë se kanë vërejtur mangësi në mënyrën e deritanishme të mbështetjes së fermerëve, si dhe se janë iniciuar ndryshime në sistemin e mbështetjes në kuadër të programeve të reja të mbështetjes financiare për vitin 2025.

- Edhe për këtë vit është hequr sistemi i komplikuar dhe joadekuat i aplikimit të dyfishtë dhe të kushtëzuar, i cili ndërlikoi procedurat e administrimit dhe kontrollit si për përdoruesit ashtu edhe për institucionet. Masat janë bashkuar dhe struktura është thjeshtuar sa më shumë. Nëpërmjet përfshirjes së inspektorëve nga Inspektorati Shtetëror i Bujqësisë (DIZ), prezenca e inspektorëve në terren do të rritet. Në periudhën e ardhshme do të forcohen kontrollet për monitorimin e situatës dhe parandalimin e abuzimeve të mundshme. Shfrytëzimi adekuat dhe i qëllimshëm i mjeteve nga programet për përkrahje financiare do të sigurojë më shumë para për fermerët e vërtetë - tha për "Sloboden Pechat" ministri i Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ujërave Cvetan Tripunovski.

Cvetan Tripunovski, ministër i Bujqësisë, Pylltarisë dhe Menaxhimit të Ujërave

Megjithatë, sqaron ministri, për një sërë ndryshimesh të planifikuara apo futjen e masave të reja, realizimi do të jetë i mundur pas ndryshimeve në Ligjin për Bujqësi dhe Zhvillim Rural, të cilat janë në proces.

Ministri Tripunovski shpjegoi në detaje se cilët fermerë mund të presin më shumë para këtë vit.

Rritja e masës së mbështetjes nëpërmjet pagesave direkte do të realizohet në nënsektorët që po përballen me një rënie të rëndë të prodhimit, që kanë një avantazh krahasues dhe prodhojnë produkte të rëndësishme për ushqimin e popullsisë, si p.sh. nënsektorët e blegtorisë.

Ministrja thekson gjithashtu se do të ketë investime në vaditje dhe kullim, mbështetje për format e tregjeve të shoqërimit, ngritjen e një sistemi efikas të dijes dhe inovacionit në bujqësi. Mbështetje do të ofrohet për grupet e synuara të përdoruesve me potencial zhvillimi, kryesisht fermerët e rinj. Do të intensifikohet procesi i akreditimit të masave të reja IPARD, të cilat do të mundësojnë akses në fonde të reja nga BE-ja për të cilat nuk ka pasur mundësi për t'i përdorur.

- Transformimi dhe përmirësimi shtesë i masave do të realizohet përmes programeve në periudhën e ardhshme për shkak të domosdoshmërisë së ndryshimeve të mëparshme ligjore të parashikuara për këtë vit. Pagesat direkte duhet të marrin strukturën sipas strategjisë, që do të thotë përshtatje me politikat evropiane - specifikon Tripunovski.

Profesor Dimitrievski: Më pak pagesa direkte, më shumë zhvillim rural

Dragi Dimitrievski, profesor nga Fakulteti i Shkencave Bujqësore dhe Ushqimit, thotë se pa subvencione, bujqësia vështirë se do të mbijetojë, por se duhet të bëjmë disa ndryshime në model, në drejtim të asaj që kërkon politika e përbashkët e BE-së. Ai thekson se një pjesë më e vogël e parave duhet të shkojnë për pagesat direkte dhe një pjesë më e madhe për zhvillimin rural.

- Subvencionimi është kudo. Këtu, nëse merrni Bashkimin Evropian, pjesa më e madhe e buxhetit shpenzohet për të mbështetur bujqësinë. Po, vitet e fundit mbështetja ka ardhur në rënie, por në fillim të politikës së përbashkët evropiane, subvencioni shkonte mbi 50 ose 60 për qind të buxhetit. Sot është rreth 32-33 për qind. Ajo që ne kemi mbrojtur më parë është që në atë mbështetje buxhetore për bujqësinë, një pjesë e konsiderueshme t'i shkojë Programit për Zhvillim Rural, pra në atë që do të thotë të mbështesësh investimet private, aplikimin e teknologjive të reja, futjen e teknikave të reja. do të thotë, në dixhitalizim. Fatkeqësisht, pjesa më e madhe e parave ndër vite ka shkuar në pagesa direkte dhe kjo nuk sjell ndryshim të strukturës dhe subvencionet nuk japin rezultatet e pritura. Përkundrazi - zvogëlohen sipërfaqet, fermerët po largohen nga ky aktivitet, prodhimi po zvogëlohet - thotë Dimitrievski.

Profesor Dimitrievski gjithashtu thekson se është e nevojshme të përgatitet një plan veprimi, për të analizuar se cilët sektorë duhet të mbështeten përmes pagesave direkte.

– Duhet të sigurojë një periudhë tranzicioni në të cilën ne do t'i bëjmë të gjitha ato ndryshime. Nëse ndodh brenda natës, mund të ketë gjithashtu një efekt shkatërrues në disa nënsektorë. Për shembull, në hortikulturë, frutikulturë, madje edhe në prodhimin e vreshtarisë, tani kemi subvencione relativisht më intensive dhe nëse kalojmë në një model të subvencioneve që nuk kanë lidhje me prodhimin, pa krijuar disa masa dhe instrumente të tjera për të mbështetur ata sektorë, do të ishte e mundur. të ketë probleme serioze – thotë profesori.

Ai thotë se si Fakultet janë të përfshirë në aktivitetet e Ministrisë së Bujqësisë dhe janë duke bërë një analizë të thellë të Strategjisë për Bujqësi dhe Zhvillim Rural dhe dihet se modeli i mbështetjes buxhetore në bujqësi duhet të ndryshohet.

Dhe fermerët janë të vetëdijshëm se modeli duhet të ndryshojë

“Sloboden Pechat” ka biseduar edhe me disa shoqata bujqësore. Fermerët janë të vetëdijshëm se duhet ndryshuar modeli i mbështetjes, por tregojnë edhe se duhet të kapërcehen një sërë situatash aktuale për të rritur prodhimin e produkteve bujqësore.

Gjorgi Karakasharev nga Rrjeti Kombëtar Bujqësor thotë se janë ftuar nga Ministria në një takim konsultativ lidhur me Propozimin e Programit për pagesa direkte për vitin 2025.

- Ajo që është e rëndësishme për ne është që tani të mos ketë regjistrim të dyfishtë siç ka qenë më parë, pra të shkurtohen sa më shumë procedurat administrative. Drejtimi nga Ministria është më shumë për të përmirësuar cilësinë në kurriz të sasisë dhe kjo është mirë. Ka disa korrigjime minimale në artikuj, diçka po shkon lart - tha Karakasharev për "Sloboden Pechat".

Por ai thekson se fondet e parashikuara për zhvillimin e bujqësisë nuk i plotësojnë nevojat.

- Jemi në një nivel shumë të ulët zhvillimi dhe nëse duam të prodhojmë zhvillim më të shpejtë, duhet të kemi më shumë mbështetje në aspektin e masave stimuluese. Më shumë nga fondet duhet të drejtohen për zhvillimin e vetë bujqësisë dhe në ato zona ku gjenerohet zhvillim më i madh ekonomik. Mbështetja nuk mund të jetë kudo me të njëjtin ritëm. Mbështetja duhet të synohet më shumë në prodhimin e produkteve që janë të nevojshme për ushqimin e popullatës. Në bujqësi çdo denar i investuar kthehet me së paku një denarë fitim. Askush nuk mund të thotë se paratë e investuara në bujqësi janë humbje parash - thotë Karakasharev.

Karakasharev theksoi se paralelisht me modelin e ri të subvencionimit duhet të punohet edhe në rregullimin ligjor, në të cilin thotë se ka shumë paqartësi. Në bisedë ai theksoi gjithashtu se kemi çmime shumë të ulëta të blerjes që nuk pasqyrojnë kostot reale, kemi një plasman të pasigurt, kemi mungesë strategjie, diku kemi mbiprodhim, në disa sektorë prodhim minimal.

- Për fat të keq, ne ende kemi monopole në vend, të mos i quajmë kartele, të cilat kryejnë shfrytëzim masiv të fermerëve, dhe ne si prodhues kryesorë dhe në fund të fundit qytetarët jemi viktima të gjithë kësaj - thotë Karakasharev.

Kryetari i “Agrosoyuz” nga Strumica, Risto Velkov, thotë se gjëja më e rëndësishme për fermerët është që të kenë çmim më të lartë për prodhimet e tyre dhe se subvencionet sigurisht janë të mirëseardhura. Por, sipas tij, mbështetja duhet të bëhet në një mënyrë tjetër.

- Dy vitet e fundit kanë qenë të mira për produktet e kopshtit. Çmimet janë rritur dhe kjo është gjëja më e mirë që mund t'u kishte ndodhur fermerëve. Subvencionet janë të mirëseardhura, por nëse çmimi nuk është i mirë, ato janë humbje. Hortikultura është një nga industritë më të shtrenjta. Subvencioni prej 3.000 denarë për hektar është një kompensim i vogël për shpenzimet tona, për shembull, nuk janë as 2 kilogramë preparat që duhet të përdorim – thotë Velkov.

Sipas tij, amortizimi real i kostove do të ndodhte në hortikulturë nëse, për shembull, bëhet subvencionimi i preparateve apo farave që ata përdorin.

- Me këtë lloj subvencionimi do të shmangeshin manipulimet. Besoj se nuk ka shumë të tillë në prodhimtarinë e kopshtarisë, por ka mundësi për to aty ku ka sipërfaqe shumë të mëdha, si në bujqësi në arë - thotë Velkov.

 Federata e Fermerëve: Më e rëndësishmja është që paratë të shkojnë për fermerët e vërtetë

Federata Kombëtare e Fermerëve (FKF) thotë se janë partner socio-ekonomik i Ministrisë së Bujqësisë dhe se janë plotësisht të përfshirë në modelin e krijimit të politikës bujqësore përmes sistemit të grupeve nënsektoriale në përputhje me Ligjin për Bujqësia dhe Zhvillimi Rural.

- Angazhimi më i madh i Federatës Kombëtare të Fermerëve është që subvencionet të dedikohen për fermerët e vërtetë, pra për kategorinë që jeton nga bujqësia, investon dhe e mirëmban atë. Subvencionet janë të nevojshme për të mbështetur bujqësinë, veçanërisht për fermerët e vegjël. Në këtë drejtim duhet të respektohet një kornizë kohore për programet e subvencionimit dhe zhvillimit rural, në mënyrë që mjetet të planifikohen dhe shfrytëzohen në kohën e duhur. Gjithashtu është i nevojshëm ngritja e një sistemi monitorimi për monitorimin e shpenzimeve të fondeve dhe efekteve të këtyre programeve, si dhe informimi në kohë për fermerët për programet dhe ndryshimet në programe përmes faqeve të Ministrisë së Arsimit dhe Kulturës dhe Agjencisë. për Mbështetjen Financiare të Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural – thanë për “Shtypin e Lirë” nga FKF.

Sipas FKF, mënyra aktuale e subvencionimit është një model që përdoret prej kohësh dhe ndjek politikën e përbashkët bujqësore të BE-së.

- Në aplikimin e modelit, përdoruesit, kriteret, mënyrën e aplikimit dhe monitorimit të masave deri më tani janë bërë disa ndryshime. Federata Kombëtare e Fermerëve vazhdimisht insiston në përmirësimin e mekanizmave të caktuar në raportimin dhe pagesën e subvencioneve në përputhje me analizat në terren, por edhe për llojin e përdoruesve dhe llojin e masave mbështetëse – thonë nga FKF.

Cilat janë disavantazhet e modelit aktual?

Ministri Tripunovski sqaron se "konfigurimi i sistemit të pagesave direkte në periudhën e kaluar është kompleks, i fragmentuar dhe i komplikuar".

- Procedurat e aplikimit për programet e mbështetjes janë të ndërlikuara duke u kërkuar fermerëve të vijnë të paktën dy herë në njësitë rajonale të Ministrisë për të aplikuar, gjë që ka bërë që një pjesë e madhe e tyre të mos i ushtrojnë fare të drejtat e tyre. Akreditimi i disa masave shumë të rëndësishme, si masat agroekologjike, infrastruktura rurale dhe qasja LEADER, nuk është realizuar në periudhën e kaluar, megjithëse janë programuar në dy ciklet e fundit programore, të cilat përveç pamundësisë trajtimi adekuat i problemeve mund të ndikojë prospektivisht në realizimin e pamjaftueshëm të programeve IPARD-e të ardhshme. Gjithashtu, në politikat për zhvillimin rural dhe menaxhimin e përbashkët të tregjeve, ende nuk ka filluar zbatimi i një sërë masash të rëndësishme të parashikuara në dokumentin strategjik (Strategjia Kombëtare për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural 2021-2027), edhe pse gjysma ka kaluar periudha strategjike - u përgjigj ministri Tripunovski në pyetjen tonë se si e vlerëson modelin ekzistues dhe ku janë zbuluar dobësitë kryesore.

Para nesh, megjithatë, është një sezon i ri bujqësor, me sfida të reja të krijuara nga ndryshimet klimatike. Tani për tani, sipas deklaratave të Ministrisë së Bujqësisë, nuk ka ndryshime thelbësore në modelin e subvencionimit dhe mbështetja është ende e koncentruar kryesisht përmes pagesave direkte. Nëse subvencionet do të kishin funksionuar, shteti do të kishte prodhuar më shumë dhe do të kishte mundur të ndikonte në inflacionin në vitet e kaluara. P.sh., në nivel vjetor vitin e kaluar ra në sy inflacioni i nëntorit prej 4,3 për qind, por te ushqimet ai ishte edhe më i lartë, madje me 5,7 për qind!

Me këtë tekst, Sloboden Pechat i bashkohet nismës për  rritja e transparencës së institucioneve që Instituti i Komunikimit  kryen studime në bashkëpunim me mediat në kuadër të projektit “Use Facts”, i cili mbështetet nga Ambasada Britanike.