Со Бајден, САД ќе се залагаат за „ЕУ-гославија“

Фото: Профимедиа

Бајден мора да работи во рамките на параметрите на оваа нова реалност – не онаа што постоеше во 90-тите години кога Бајден ги формираше своите ставови за Балканот. Но, дали стратешката логика се смени?

Она што е важно во меѓународната политика не е она што лидерот сака да го стори, туку она што тој мора да го стори за да ги поддржи основните национални интереси на државата. Разбирањето на ова е клучно за сфаќање на влијанието на победата на Џо Бајден на претседателските избори во САД врз американската политика кон Балканот.

Може да има мал сомнеж дека администрацијата на Бајден ќе сака да се откаже од последните четири години од американската политика, што ја карактеризираше  приближување кон Србија и „булинг“ на косовските Албанци, флексибилен став кон границите и очигледно непочитување на репутацијата на американските дипломати кои го изработија сегашниот договор во регионот.

Неодамнешното тврдење на Бајден дека Србија мора да го признае Косово во рамките на нејзините постоечки граници, неговото додворување на албанските и босанските гласачи во САД и неговото неодамнешно потсетување на масакрот на босанските Срби во Сребреница во 1995 година – како и неговата желба за мултилатерална влада и желба да ги врати вредностите на американската надворешна политика – сето тоа укажува на заживување на пристапот пред Доналд Трамп.

Бидејќи регионот продолжува да стагнира, некои носталгичари веќе очекуваат „помускулеста“ американска политика, вклучително и враќање назад на Србите и нивните соништа за ново територијално решение, поттик за зајакнување на демократијата и владеењето на правото и обновување на обидот за евро-атлантска интеграција. Сепак, ваквото размислување ја игнорира новата стратешка реалност во регионот.

Од различни причини, процесот на европска интеграција се распадна: Велика Британија, порано главниот поборник на Европската Унија за проширување, ја напушти Унијата; Франција и другите западноевропски земји не сакаат да ја прошират ЕУ на Балканот; и самиот регион се бори да ги исполни тешките услови на Европската Унија за влез, додека истовремено се обидуваше да ги реши примарните прашања за државноста, идентитетот и територијата.

Во меѓувреме, Србија ја врати својата позиција како најдобра држава на Балканот по појавата на силен лидер кој стави крај на хаосот во 2000-тите и периодот на структурни реформи што ги искористија инхерентните предности на Србија како најголема економија во регионот и природен центар на гравитација.

Србија исто така се вклучи во некое лукаво дипломатско маневрирање што ѝ дозволи да ја искористи поддршката на разни незападни сили, кои сакаат присуство на Балканот – Русија да се заштити од западниот експанзионизам, Кина од економски причини и Турција како дел од нејзината понуда за статус на голема моќ.

Тоа ја зајакна позицијата на Србија во однос на САД, бидејќи Белград може истовремено да утврди колку се влијателни овие сили на Балканот и да се потпре на нивното влијание за да се залага за поволно решавање на косовското прашање.

Ако претседателот Бајден сака да остане доследен на долгогодишната американска цел за воспоставување некаков траен договор на Балканот што овозможува нејзин внатрешен развој и надворешна интеграција со Западот – и со тоа престанува да биде проблем што САД треба да го решат – тој мора да работи во рамките на параметрите на оваа нова реалност – не онаа што постоеше пред четири години и уште помалку реалноста што постоеше во 90-тите години кога Бајден ги формираше своите ставови за Балканот.

Една пауза и два континуитети

Ова има различни импликации. Една од нив е дека, откако администрацијата на Бајден ќе ја направи својата анализа на ситуацијата, ќе дојде до истиот главен заклучок како и неговиот претходник: дека Вашингтон мора да се вклучи на Балканот за да го поддржи својот несигурен договор и дека неуспехот ефективно би ја делегирал судбината на регионот на неговите големи моќни ривали.

Друга импликација е дека, ако администрацијата на Бајден се врати на политиката пред Трамп, нема да успее. Преголемото притискање на Србите ќе ја зајакне позицијата на Русија и Кина, ќе ја спречи резолуцијата на Косово и ќе ризикува немирна кандидатура за независност од ентитетот на босанските Срби, Република Српска. На притисокот за членство во ЕУ ќе се спротивстават Франција и другите. И поривот за поголема демократија ќе ги отуѓи локалните политичари од кои зависат САД.

Поттик за поголема демократија ќе ги отуѓи локалните политичари од кои зависат САД

Соодветно на тоа, како што откри администрацијата Трамп, доколку САД сакаат да ги постигнат своите геополитички цели во Босна, мора да пронајдат некаква алтернатива на неуспешната политика за членство во ЕУ, да го сместат прашањето за демократизација и да соработуваат со Србија, која, во одредена мера, може да ги наведе своите услови.

Значи, дали оваа нова стратешка реалност подразбира продолжување на политиката од ерата на Трамп на Балканот, со толеранција на размена на земјиште и очигледна рамнодушност кон либералните идеали, како што се мултиетничноста и граѓанската држава? Не баш. Ако промената во раководството на САД направи една разлика во американската политика кон Балканот, тоа ќе биде обновено инсистирање на територијалниот интегритет на регионот. Бајден, кој од прва рака ги виде ужасите од босанската војна во 90-тите години, ќе се спротивстави на принцип на какво било распаѓање на Босна и ќе исклучи каков било исход на Косово.

Сепак, тоа исто така не подразбира побивање на пристапот од ерата на Трамп, бидејќи Бајден ќе се соочи со истата стратешка реалност како и неговиот претходник, додека ја следи истата стратешка цел: деблокирање на развојот и интеграцијата кон Запад на балканскиот регион, на релативно лесен начин.

Тоа подразбира продолжување на два клучни елементи на пристапот на администрацијата на Трамп. Една од нив е поттик за решавање на политичките спорови што стојат на патот кон оваа цел, во обратен редослед на препреките.

Ова започна со неутрализирање на Русија во Црна Гора и нејзина интеграција во НАТО, како и соборување на владата на Никола Груевски и последователно решавање на спорот за името меѓу Скопје и Атина, дозволувајќи ѝ на Северна Македонија да ја следи Црна Гора во НАТО.

Потоа САД го свртеа вниманието кон статусот на Косово. На крајот на процесот е Босна и непријатното прашање за уставните реформи. Овие напори нема да завршат, бидејќи стратешките императиви на Вашингтон значат дека Бајден мора да продолжи таму каде што застана администрацијата на Трамп.

Друг елемент на пристапот од ерата на Трамп, кој Бајден ќе мора да го зачува е поттик за воспоставување на некаква регионална економска зона на Западен Балкан, манифестирана во американска поддршка за таканаречениот мини-шенген, кој го сочинуваат Албанија, Северна Македонија и Србија. Ова има различна привлечност за САД. Унапредувањето на прекуграничната трговија и бизнисот може потенцијално да ја стимулира регионалната економија, отстранувајќи го растојанието од кршење на етничките тензии и спречување на одливот на средната класа од која зависи секоја транзиција кон демократија и просперитет.

Во исто време, намалувањето на степенот на спорни меѓународни граници што во моментов ги делат нациите како што се Србите и Албанците, може да овозможи некаква форма на национално обединување на начин што одговара на спротивставувањето на администрацијата на Бајден за поместување на постоечките граници. Со други зборови, регионалната економска зона нуди некои од стратешките придобивки од членството во ЕУ во отсуство на каква било реална шанса за пристапување на повеќе балкански држави во Унијата.

Сојузници

Администрацијата на Бајден ќе увиди дека ЕУ, на која ѝ пренесе одговорност за поддршка на американскиот договор на Балканот во 2000-тите, исто така ја турка идејата за регионална економска зона, отфрлајќи ги сите алтернативи.

Во раната фаза, Европејците ја отфрлија опцијата за прецртување на границите и воспоставување на национални држави кои имаат доблест да го решат основниот извор на конфликт на Балканот, но ризикуваа да создадат токму конфликти што сакаа да ги избегнат.

Исто така Европејците немаа интерес да го одржуваат Балканот како меѓународен протекторат, ситуацијата што ја наследија по разните американски воени интервенции. Беше скапо да се одржува, вклучувајќи големи армии, а се косеше и со нивното уверување во демократско самоуправување.

Европејците, исто така, ја отфрлија опцијата за непосредна интеграција на Балканот во ЕУ во нивната нереформирана држава, што можеше да го надмине проблемот со несоодветните граници, но ризикуваа дестабилизација на самата ЕУ.

Ова ги натера Европејците да започнат процес условен за интеграција, кој навидум нуди можност за трансформација на регионот во збир на просперитетни либерални демократии пред нивното евентуално вклучување во ЕУ. Сепак, по петнаесет години обид, оваа политика се покажа како неизводлива.

Како последица на тоа, ЕУ започна да ја следи единствената преостаната опција, формирање на некаков регионален субјект, поврзан со ЕУ и во моментов се спроведува под покровителство на Берлинскиот процес.

Со ова минатата недела беше направен значителен чекор напред во договор со балканските држави за воспоставување заеднички пазар и откривањето на економскиот и инвестициски план во вредност од девет милијарди евра на Европската комисија, наменет за промовирање на „поврзаноста“ на регионот.

Регионалната економска зона секогаш беше преферирана позиција на Франција, а понекогаш и на Германија, која сметаше дека тоа е шанса ЕУ да ја има водечката улога на Балканот без ризик да го донесе регионот во сопствената куќа на Европејците.

Во 2000-тите, Франција попушти на притисокот од Велика Британија за проширување во време кога ЕУ беше силна и самоуверена, а Србија беше премногу слаба, хаотична и несигурна за да ја игра лидерската улога што ја имплицира регионалната економска зона. Сепак, со излегувањето на Велика Британија и рехабилитација на Србија, Франција сега може да ја истурка оваа позиција, избегнувајќи расправија со оние членки на ЕУ кои сè уште се залагаат за проширување и би сакале да гледаат на создавање на економска зона како чекор напред кон оваа крајна цел.

Тоа ѝ дава можност за САД, не само затоа што ЕУ е подготвена да ја спонзорира економската интеграција на регионот, ослободувајќи ги САД од таа обврска, туку затоа што регионалната економска зона го врзува Балканот со ЕУ, со што ги држи Русија и другите настрана.

Администрацијата на Бајден исто така ќе види дека Србија ја поддржува економската унија, бидејќи тоа може да ја консолидира нејзината водечка позиција на Балканот и да ги повлече другите земји во регионот, вклучително и Косово, Босна и Црна Гора, сите со бројно српско малцинство, во доменот на Србија.

Иницијативата исто така направи чекор напред минатата недела со потпишување на договор за патување меѓу нејзините три членки и покана за Косово да се приклучи на мини-шенген зоната.

Поддршката на регионот не го исполнува само минималниот услов за одржливост на која било економска зона. Проектот што ѝ дава на Србија лидерска позиција на Балканот може да биде доволен за да го убеди Белград да ја признае независноста на Косово без да инсистира на нејзина поделба – и да ги намали своите односи со Русија, Турција и Кина.

Администрацијата на Бајден исто така ќе се надева дека променетите околности, вклучително и поотворена граница меѓу Србија и Република Српска, ќе го олеснат решавањето на проблемот на Босна. Некои во администрацијата на Бајден ќе ја олабават идејата да ја наградат Србија на овој начин, но политичките реалности на теренот ќе ја остават со малку поинаква опција.

Конечно, тимот на Бајден исто така ќе види дека повеќето други држави во регионот исто така ја поддржуваат иницијативата, зголемувајќи ја нејзината одржливост. Албанија гледа на економската зона како средство за проширување на својот потенцијал на пазарот и приближување до албанската дијаспора во регионот. Економската зона ѝ нуди на Северна Македонија безбедно засолниште од закани за нејзиното постоење од страна на Грција и Бугарија. Во меѓувреме, новата влада во Црна Гора може да ја искористи економската зона за да ги врати традиционалните врски на земјата со Србија.

Задржувањата ќе бидат оние групи кои водеа војна за да бидат ослободени од влијанието на Белград, особено Бошњаците кои се спротивставија на вклучувањето на Босна во мини-Шенген и ќе се жалат дека регионалната економска зона ја загрозува независноста на Босна.

Тоа ќе претставува пречка за администрацијата на Бајден: но клучното размислување за новиот претседател ќе биде американскиот интерес за воспоставување на некаков вид регионален поредок што е разумно остварлив, наместо кој точно ќе добие или ќе изгуби во овој аранжман и ќе бара начин да се надминат овие приговори, како што направи администрацијата на Трамп кон Косово, наредувајќи да се приклучи на мини-шенгенот, за возврат за поддршка во обезбедувањето признавање на Косово од Србија.

Водејќи ја оваа политика, администрацијата на Бајден не само што ќе застане таму каде што застана Трамп, туку ќе ја оживее стратегијата на големите сили во дваесеттиот век, кога размислуваа што да прават со неспоивиот збир на нации што произлегоа од распадот на Османлиската империја, а потоа повеќепати се бореле едни против други за да основаат национални држави.

Одлуката донесена по Првата светска војна, и повторно на крајот од Втората светска војна, беше дека стабилноста на регионот зависи од собирање на различните народи во поголем, внатрешно безграничен ентитет под целокупната управа на Белград, главниот град на најголемата нација во регионот и нејзиниот природен политички центар. По сто години, оваа стратешка логика не е променета.

Регионална економска зона што го признава распадот на политиката на проширување на ЕУ и ја консолидира водечката позиција на Србија нема да биде претпочитаниот резултат на Бајден на Балканот; ниту е гарантирано да работи.

Американскиот интерес за економски развој на Балканот, желбата да се зачува постоечката територијална спогодба, потребата да се задржат големите ривали за моќ со закотвување на Балканот кон ЕУ – и желбата да се постигне сето тоа на најлесен можен начин – ќе придонесе за помош од Соединетите држави.

Значи, мојот облог за администрацијата на Бајден е притисок за нов мултиетнички ентитет, тесно усогласен со ЕУ, кој ги инкорпорира шесте држави од Западен Балкан и има седиште во Белград.

Тоа нема да биде точно нова Југославија, која беше производ на своето време; но фактите на теренот ќе го принудат Бајден да се врати на логиката на блиското минато и да се залага за создавање на нејзина инкарнација во 21 век – нова ЕУгославија.

Преземено од: Оpen democracy

Тимоти Лес  е главен истражувач на проектот на Центарот за геополитика за Студии на распаѓање  на држави. Неговото истражување се фокусира на распаѓањето на постојниот политички поредок во Европа, силите што го водат овој процес и новиот политички поредок. Тој во моментов започнува програма за истражување на Балканот бидејќи сегашното населено место во регионот се соочува со растечки стрес. Ова се надоврзува на неговото докторско истражување за прашањето за опстанокот на Босна како држава.

Надвор од CfG, Тим работи како консултант специјализиран за политика во Источна Европа и често зборува и пишува за европската политика во медиумите. Пред ова, тој помина една деценија работејќи како аналитичар, дипломат и креатор на политики во британското Министерство за надворешни работи и Комонвелт, каде што, меѓу другото, ја водеше канцеларијата на британската амбасада во Бања Лука (Босна) и одделот за институции на ЕУ во Лондон. Тој е исто така поранешен предавач по источна европска политика на Универзитетот во Кент и поранешен аналитичар на ризици за финансискиот сектор.

Почитуван читателу,

Нашиот пристап до веб содржините е бесплатен, затоа што веруваме во еднаквост при информирањето, без оглед дали некој може да плати или не. Затоа, за да продолжиме со нашата работа, бараме поддршка од нашата заедница на читатели со финансиско поддржување на Слободен печат. Станете член на Слободен печат за да ги помогнете капацитетите кои ќе ни овозможат долгорочна и квалитетна испорака на информации и ЗАЕДНО да обезбедиме слободен и независен глас кој ќе биде СЕКОГАШ НА СТРАНАТА НА НАРОДОТ.

ПОДДРЖЕТЕ ГО СЛОБОДЕН ПЕЧАТ.
СО ПОЧЕТНА СУМА ОД 60 ДЕНАРИ

Видео на денот