ИНТЕРВЈУ со Никола Маџиров: Во земја каде што има премногу сонце, ни недостасува светлина меѓу луѓето!

Како си Никола? Кога последен пат си го чул ова прашање?, го започнувам разговорот со нашиот поет од светски ранг, Никола Маџиров.

– Заборавивме на тие прашања кои ни ја осветлуваат обичноста на денот, зашто останаа обвиени во светкавата амбалажа на формалноста. Како си како потврда на присутноста, наспроти Каде си, кое сè почесто го поставуваме. Како да се чувствува човек во земја каде се погребуваме со главата свртена кон исток, а цел живот поминува во нагон за бегство кон запад. Интензивно ја живееме географијата на телото и умот, а прашањето како си не може да ги исцрта границите во атласот на припадноста, и всушност во тоа е неговата моќ. Како си? Прашање што има своја длабочина каде и да си.

Те наоѓам во Италија? Што правиш таму? Што пишуваш?

– Поезијата е одговор кога не постои прашање. Но, кога има премногу одговори, таа се претвора во суштинско прашање. Како што вели Беи Дао, пишувањето поезија е засадување семе во отворена рана. Секој автор се обидува да побегне од сенката на сопствените зборови, зашто тешко дека може да се сокрие од гласот на наследените приказни кои имаат и други сведоци. Пишувањето е сведочење без сведоци… Сведочење во самотија. Ги преповторувам стиховите на Песоа: „Да бидам поет – не е моја амбиција, тоа е мој начин на бидам осамен.“ Меѓу завршената песна и објавувањето постои време кое не припаѓа ниту на авторот ниту на читателот, како обрасната трева во просторот меѓу две државни граници. Во тоа немерливо време се раѓа почитта на поетот кон читателот и стравот од самиот себеси — одговорност пред историското време и сите туѓи објавени книги. Симоне Вејл вели дека секоја жива душа во плач тивко моли да биде прочитана на поинаков начин. Италија ми ја понуди тишината која ми недостигаше, посебно во миговите кога ја изгубив мајка ми, во период кога се зближивме и почнавме да разговараме за првите изговорени зборови.

Која е модерната денешна „струја“ на италијанските писатели? Македонската публика, исклучок на оние кои ја следат литературата, го знаат Умберто Еко.  Кој е новиот Еко, или ехо на италијанската книжевност во светот, според тебе?

– Спомените на Еко се чувствуваат во секое средновековно гратче во Умбрија и Тоскана. Sидовите насликани од Џото или Пиеро дела Франческа живеат во поезијата на Пазолини и во приказните на продавачите на сувенири кои секој ден додаваат по некој нов измислен детаљ. Италијанската и светската книжевност го имаат Клаудио Магрис, пријател на Еко, кој од Трст направи музеј на новите сеќавања, а од Дунав — подвижно археолошко наоѓалиште на различни гласови и култури. Честопати патував до средновековниот град Урбино, кој Калвино во „Невидливите градови” го опишува како палата која наместо да се издигне меѓу ѕидовите на градот — таа меѓу сопствените ѕидови содржи град. Покрај Калвино, светот го откривав низ световите на Буцати, Пазолини, Пирандело, Табуки, Монтале, Унгарети, Саба, Квазимодо, Сангвинети, Павезе, сè до Патриција Кавали, Валерио Магрели или Мило де Анџелис. Овие автори се како немирни корали на суштинското дно од медитеранското и европско море на книжевноста и затоа ги чувствуваме толку блиску. Ќе ја споменам кратката песна на Унгарети, „Војници”: Стоиме како / листовите / на дрвјето / во есен. Толку. Четири стиха што поништуваат една реалност, која толку често ни се повторува на Балканот. Ветрот на времето овде поништува лични истории, наместо да открива ветерници.

Со оглед на тоа дека ретко си „дома“ поради гостувањата низ светот, можеш ли оттаму да ни кажеш што ни фали ваму, кај нас?

– Многу пати си го поставуваме прашањето што е тоа дом со оглед на динамичноста на нашите мисли и тело. Баба ми велеше домот е онаму каде што ти чади оџакот. Но, за да го видиш чадот од оџакот, мора да излезеш надвор. Секое напуштање е потврда на домовноста, макар таа да ѝ припаѓа и на минатото. Еднаш напишав дека веќе дваесетина години живеам надвор од контекстите за трајни домови и корени. Mои домови беа аеродромите со исти мириси од парфеми од фри-шоповите; и чекалните на автобуските станици полни гладни бездомници и сити гулаби; и чистите, но стерилни хотелски соби со балкони на кои не може да ја собере ниту сенката од птицата. Домови беа и собите за книжевен резиденцијален престој полни книги што го впиле мирисот на цигарите и препржениот зејтин од претходните писатели, но и болниците во кои тишината значеше страв, а зборувањето болка. Бев ненадејно и крвнички нападнат среде ден од неонацисти во Вилнус во Литванија; десетина дена живеев опкружен од паравојската во џунглата на границата помеѓу Колумбија и Панама; неколку дена бегавме од киднаперите низ улиците на Багдад опкружени со млади војници чии лица не се гледааа од исправените митралези; скитав по селата со мали и високи прозорци и отворени тавани на Жолтата Планина во Кина; се чудев на новиот музеј од искористени предмети на дното од исчистениот канал Сан Мартин во Париз; гледав кон чистото небо над Берлин или Њујорк кое ги полнеше парковите со луѓе, а зградите со суштински отсуства; зборував со имамите во Индонезија кои обожаваа да се фотографираат со поети и офицери; одев по улиците на невидливата граница во израелската Хаифа каде што живееја, но ретко се погледнуваа Израелците и Палестинците; берев калинки од чек-поинтот на Нагорно Карабах помеѓу Ерменија и Азербејџан, гледајќи кон одблесокот на сонцето во росата и во двогледот од караулата; стоевме вкочанети пред товарот на неподвижните сенки во паркот на металните дрвја во Сингапур; читавме на плоштадот во Мексико Сити додека илјадници луѓе со свеќи во рацете ги бараа назад исчезнатите студенти; кажувавме стихови до светлината на живите вулкани во Никарагва и на неколку стотици метри од квартовите во Мумбаи во кои децата и смртта беа гладни. Но, секогаш се враќав дома да видам како синот расте побрзо од мојот копнеж по безбеден дом, се враќав во јазикот на моето детство, во јазикот на кој пишувам и дишам, во зборовите кои ми дозволија да патувам во меѓупростори и тишини — двете нешта кои ме создаваат додека создавам. Но, имам ли право да зборувам за напуштање кога постојано се враќам? За домот многу подлабоко можат да зборуваат моите предци кои морале да избегат од бајонетот на бесмислените војни за да останат живи. Нивните приказни се сурови и остри, без метафори и поетизации. Клучот во нивниот џеб не е симбол за враќање — и по сто години тој е само клуч што може да отвори врата, макар што таа веќе не постои. А што можам да речам за тоа што ни недостасува овде… Во земја каде што има премногу сонце, ни недостасува светлина меѓу луѓето.

Домови беа и собите за книжевен резиденцијален престој полни книги што го впиле мирисот на цигарите и препржениот зејтин од претходните писатели, но и болниците во кои тишината значеше страв, а зборувањето болка.

Нежно прашање: како да ја доближиме поезијата до срцето на Македонецот? Како што тоа некогаш го правеа Рацин, Шопов, Конески, Петре М. Андреевски..? Тие останаа најцитирани поети.  

– Поезијата е во својата суштина доближување, и самиот обид за доближување на нешто што е блискост може да предизвика рана. Читањето поезија е возбудлив естетски и археолошки чин во кој подвлекувањето на стиховите што ни се допаѓаат е како бележење наоѓалиште на кое ќе се вратиме еден ден. Пишувањето и читањето се разоткривање или насетување на нештата кои постојат како факт или идеја. Не постои поголема приврзаност на читателот од онаа кон книгата во која тој препознал дел од своето случено или неслучено минато, во која тој осознал дека не е сам во осаменоста, во надежите и стравовите. Во обид да го објасни естетското задоволство, Ортега и Гасет пишува дека во поезијата читателот трага по страста и по страданието на човекот. Би рекол дека оживувањето на сеќавањето е посилно од сеќавањето на одживеаното. Ние живееме во стиховите на Рацин, Конески, Андреевски, Урошевиќ и затоа живееме со нив.  Ги паметиме не во паметот, туку во крвта. Поезијата на Ингер Кристенсен се испишувала на транспаренти во Копенхаген наместо политички пораки со брз рок на истекување, а книгите на Јехуда Амихај биле во ранецот на израелските војници заедно до сувиот леб и испишаниот личен тестамент. Немам илузија дека поезијата го менува светот, но постои миг во кој го менуваме начинот на кој го гледаме светот. Кога стих на Конески ќе биде испишан врз ѕидот, тој веќе престанува да биде ѕид.

Се исклучи од социјалните мрежи, каде некогаш ни носеше радост со секој твој нов поетски збор. Од друга страна пак, имаме поети кои, фала им на социјалните мрежи, се приближија на публиката. Што мислиш за поезијата без „рецензенти, лектори и коректори“?

– Повеќе од шест години живеам надвор од социјалните мрежи, кои го презедоа допирливиот збор „пријател” и го умножија како нули на банкноти во време на инфлација, па сега луѓето се нарекуваат „брат” за да повикаат повторно на блискост. Секако ми недостигаат споделуваните стихови на драгите пријатели, но природно се случи да се повлечам, да ѝ се посветам на тишината, која Емили Дикинсон ја нарече бесконечност, да се погребам во нејзината длабочина додека не поминат омразите и поделеностите во кои живееме, зашто војникот ја сфаќа апсурдноста на униформата единствено кога ќе застане пред симетричноста на воените гробишта. Секој има свој начин на борба — сакав мојата да ја започнам со внатрешна преобразба, онаа за којашто зборува Бродски, битка со самиот себеси пред да се отвориш кон светот. Останатото тој го нарекува „автокомформизам”, најлесен начин себеси да се прогласиш за добар пред да заспиеш, верувајќи дека со агресија можеш да го промениш светот, пред себеси да се промениш. Свесен сум дека самопреиспитувањето не е ништо ново, но има некоја предизвикувачка ритуалност во повторното откривање на нештата, како некоја најдена играчка од детството во подрумот, зад теглите со веќе непостоечки етикети. Јејтс одамна има речено дека од расправијата со другите се гради реторика, а од расправијата со самиот себеси се раѓа поезија. Секако, имам голема почит и кон ангажираната литература и уметност, кон онаа која ги надживува војните и им се спротивставува на историските балансирани и балсамирани факти. Палестинскиот поет Махмуд Дарвиш, неколку месеци пред смртта рече: „Уморен сум веќе од тоа да бидам и државен израелски непријател и поет на палестинската револуција.” Секој уметник на крајот е во потрага по сопствениот глас и личното време, наспроти товарот на историската потрага по херои. Живеам со товарот на меѓусветовите, но и со благородноста да се биде меѓу неколку јазици, поетики, корени, а да се припаѓа само на привременоста и на обидот со кревкоста да се биде посилен. Делез напиша дека денес е предизвик да ја најдеш рамката на творечката тишина, онаа за која зборува и твори композиторот Арво Парт. Пишувањето поезија е продолжување на архетипскиот копнеж по тишина во време на историски гласности. Кога се разбудив од кома пред години наназад, ми рекоа дека прво што сум направил сум покажал кон прозорецот — веројатно како несвесен отпор кон времето и просторот на будноста. Пишувањето може е и обид за доближување на нештата кои ни се оддалечиле од видот и мислата, на начин на којшто мислиме дека цврстото стегање на парчето коноп в рака ќе ни го врати откинатото летало.

Што за тебе значи чиста македонска реч?

– Чистината е убава, но и плаши — чистината на хотелските соби не оддава траги на живот, чистината на униформите треба да покаже колку сме сите исти. Македонската поезија е место каде што се среќаваат гласовите на сите што напишале стихови на јазикот на својата свест, без потреба од надвикување. Тоа е бескраен дијалог во различно време и затоа тие гласови не си попречуваат еден со друг. Хана Арент велеше дена ништо не суштествува во еднина, дека сè постои за да биде воспримено од некого, дека множественоста е Закон на светот. Затоа и „Двете тишини” на Анте Поповски ги разбирам како безвремен идеал за дијалог меѓу оној што кажува и оној што сонува. Чистата македонска реч ја гледам единствено во дијалог со светот. Таа е како кревок снег што покрива бесценет мозаик, штитејќи го од иднината и дивите копачи.

Како нашите деца да ги научиме да читаат на глас, па макар и „туѓи“ , странски песни?

– На улицата во Гранада во Никарагва, едно сиромашно дете ја испружи раката за просење кон мене, на начин на кој ние како деца ги пружевме дланките низ прозорецот да уловиме парче снегулка, да се увериме во совршеноста на природните форми. Детето почна да рецитира стихови од Неруда и очекуваше да биде платено за тоа. Ќе добиеше тоа појадок и без поезијата, но детето продолжи да ги кажува стиховите и кога си ја доби наградата за изненадувањето, а нели Иво Андриќ велеше дека магијата на поезијата е во тоа што таа изненадува со веќе познати нешта. Поезијата постоеше таму на улицата и без егзистенцијалниот момент. На аеродромот во Манагва наместо светлечки реклами за хотели, висеше огромен портрет на поетот Рубен Дарио. Аеродромот во Бело Оризонте во Бразил е именуван според поетот Карлос Друмонд де Андраде, чии стихови беа суштински извор за поетското размислување на Елизабет Бишоп или Марк Странд. Ги спомнувам аеродромите, зашто таму се среќаваат најразлични светови во привремениот простор на среќавањата и заминувањата. Тие се модерниот Алеф на нашите отсуства, а поезијата се отелотворува толку природно во динамиката на привременоста. Барем аеродромите или улиците со имиња на поети ретко се менуваат, тие живеат далку од лажните наративи за трајноста на идеологиите. Звучи тајно, но и толку безопасно ако едно дете се изгуби во улицата „Есенин”, зашто каква е таа литература ако не нè натера да се изгубиме во неа. Децата сами по себе изрекуваат поезија, без да се свесни дека тоа е јазик на првичната перцепција и отвореноста. Се сеќавам кога со синот Константин, на тогашна петгодишна возраст, седнавме во вовчето во паркот токму кога дувна ветер, а тој искрено изговори дека сега се возиме јас, тој и ветрот. Тие не го разделуваат умот од срцето, зашто немаат механизми да се видат себеси на другата страна од светот. Кога ќе ги отуѓиме децата од говорот на природноста, подоцна се трудиме со најразлични методи да ги увериме дека постои и друг свет од оној на телесната нужност. И затоа се јавува природен отпор кај нив кон учењето напамет, откако сме ја срушиле куќата на невиноста во нив и од истите тули сме изградиле ѕидови обложени со чувствена изолација. Ќе ги цитирам стиховите од Карлос Друмонд де Андраде: Сенката на татко ми / ме фати за рака. Само дете може да ја разбере оваа состојба на љубов, без да ја именува како поезија.

Кои би биле зборовите кои ќе ја преживеат нашата обземеност со бегства од сопствениот јазик и лични приказни?

Неписменоста е сеприсутна во Македонија, што треба државата да направи за културолошки да се описмениме? 

– Уште од Платон поетите биле надвор од пирамидата на државноста. Државата секогаш има тенденција да ги асимилира уметниците, но не и нивните дела. И сите ние минуваме низ тие процеси на радости и таги од наградите и омразите. Кога беше прашан Адам Загајевски зошто се чувствува меланхолија во неговата поезија и покрај сите добиени национални и меѓународни признанија, меѓу кои и Златниот венец на Струшките вечери на поезијата, тој одговори дека радоста го држи околу два дена и потоа пак потонува во светот на далечната безбедност. Секако дека секоја награда е ехо во обидот тивко и несвесно да се убедиш и себеси и духовите во библиотеките, дека и некој друг го гледа тоа што ти го гледаш во светот на „нестварното”. Но, тоа трае многу кратко и добро е што е така. Несигурноста треба да трепери во белиот простор меѓу двата испишани збора. Писменоста е разбранета вода во бунарот на љубопитноста и таа не почнува и завршува само со читањето, туку со активното прашување. На прашањето „Што е поезија?”, да се одговори со „Поезијата е што.” Образованието е суштинско и незаменливо во зачувувањето на образот на уметноста, но треба и тука да се виде внимателен, зашто секој обид насилно да се интервенира во природниот индивидуален процес на осознавање може да ги наруши фундаментот и радоста на откривањето, макар што убаво е кога крај патот на книжевното созревање некој ќе постави знаци. Во 1891 година, американскиот орнитолог Јуџин Шифелин, одлучил сите птици што се споменуваат во драмите на Шекспир да ги донесе во САД. Во една година пуштил на слобода неколку јата од четириесетина видови птици, но од нив успеале да преживеат само врапците и сколовранците, кои денес таму ги има повеќе од двесте милиони. Кои би биле зборовите кои ќе ја преживеат нашата обземеност со бегства од сопствениот јазик и лични приказни?

Можеш ли за крај на разговорот, да нè почестиш со една од твоите нови, необјавени песни. Нека биде и стих само. Дај ни возух.  

Запали го морето на детството мајко / и успиј ме на неговото дно.

Почитуван читателу,

Нашиот пристап до веб содржините е бесплатен, затоа што веруваме во еднаквост при информирањето, без оглед дали некој може да плати или не. Затоа, за да продолжиме со нашата работа, бараме поддршка од нашата заедница на читатели со финансиско поддржување на Слободен печат. Станете член на Слободен печат за да ги помогнете капацитетите кои ќе ни овозможат долгорочна и квалитетна испорака на информации и ЗАЕДНО да обезбедиме слободен и независен глас кој ќе биде СЕКОГАШ НА СТРАНАТА НА НАРОДОТ.

ПОДДРЖЕТЕ ГО СЛОБОДЕН ПЕЧАТ.
СО ПОЧЕТНА СУМА ОД 60 ДЕНАРИ

Видео на денот