Односот на Грција со балканските држави е затегнат. Србија е исклучок. Сепак, тоа пријателство нема да донесе стабилност во регионот.

Се отвори Седмото биенале за уметност во Солун. Наместо археолошки ископувања и гордост од славното минато, овој пат нуди критички размислување. Од оваа причина, се исплаќа да ги посетите музеите.

Грчки град на северот, се бори со балканската историја. Јавните дискусии беа пробиени од патриотскиот национализам над соседните земји. Музејот на фотографија изложува дела од Вангелис Влахос. На едниот ѕид е проектиран говор на Слободан Милошевиќ. На масата пред него дрвениот модел на парламентот на БиХ. До неа се наоѓаат големи папки со исечоци од весници за грчки инвестиции на Балканот. Час по историја како уметничко средство?

Сведоштво за судирот

Уметникот роден во 1971 година, не нуди одговори. Тој не е историчар. Неговата работа е еден вид сведоштво за конфронтација со неодамнешната историја на неговата земја, која тешко игра некаква улога во националната свест.

„Главно се занимавам со моменти од неодамнешната грчка историја, кои се на маргините на главниот историски наратив и за кои сметаат дека се небитни за развојот или толкувањето на настаните“.

Во овој случај, важни се три работи за Влахос: грчката иницијатива за реновирање на зградата на парламентот во БиХ, анегдоти за српскиот генерал Ратко Младиќ и средбата на тогашниот грчки премиер Константин Мицотакис со Слободан Милошевиќ во Белград во мај 1999 година.

„Сакам да понудам, делумно, отворена интерпретативна рамка, течно опкружување на човечките односи што ја храни нашата перцепција за поновата историја“, вели Влахос.

Православието како заеднички именител

Влахос, меѓу другото, го испитува и митот за грчко-српското пријателство. Традиционално добрите односи меѓу Атина и Белград се еден вид алијанса во регион каде грчките односи со соседите се испреплетени со конфликти.

Професорката за Балкански студии на Солунскиот универзитет во областа Македонија, Ставрела Маврогени смета дека ова пријателство се потпира и на вообичаени идеи за непријателите: „Тоа е наследство од револуциите против Отоманската империја. Оттогаш се разви митот за „братската нација“.

Историчарот Лукијанос Хасиотис, исто така, ги гледа корените на грчко-српското пријателство во историјата:

„Грците и Србите генерално немаат конкурентни интереси во регионот. Алијансата од почетокот на 20 век е создадена со намера да ја контролира Бугарија.Во близина на Турција, Бугарија е главниот непријател на Грција. Крвави војни, територијални аспирации. И од обете страни, неодамнешната историја остави трауми. Има нешто друго што дава крилја во чувството на солидарност меѓу двата народа – православното христијанство. Тоа е толку битен фактор што околу 100 грчки доброволци учествуваа во војната во Босна и во масакрот во Сребреница. Во првата фаза од југословенскиот конфликт, грчките медиуми беа против Милошевиќ, вели Маврогени: „Теоријата за’ муслиманското пристаниште ’подоцна се разви. Многу Грци ги сметаат Србите како христијанска одбрана против ширењето на исламот “.

Помеѓу историјата и митот

Алијансата на Србија и Грција останува исклучок во регионот. Спорот за името со Македонија најдобро покажува колку е оваа врската кревка. Лусијанос Хасиотис верува дека и покрај се, најважно е она што луѓето го зборуваат едни за други и тоа што го учат на училиште.

„Прикажувањето на Бугарите и Албанците во негативно светло датира од ерата кога земјите имаа судир на интереси. Не беа само Грците оние кои беа националистички настроени, туку и другите соседи“.

Етноцентризмот веќе не е толку ригиден како што беше во 1970-тите и 1980-тите. Но, имиџот на соседот е сè уште слаб. Маврогени причините ги гледа во јавниот дискурс: „Во Грција, честопати сте бомбардирани со странски вести, кои потоа се поврзани со вистински или измислени теми гледани низ национална призма“.

И новата влада, која ги поддржува балканските соседи на европско ниво, сепак има сосема спротивен поглед на внатрешен план. Има постојана потреба да се остане близу до традиционалистички настроениот електорат, за кого било какво политичко отворање кон  Македонија, Бугарија и Албанија е табу.

Градоначалникот на Солун, Никис Керамеос неодамна изјави: „Предавањето по историја не смее да има социолошки карактер, туку мора да ја негува националната свест“. Наставниците и историчарите ја оценија изјавата како ненаучна и апсурдна.

Пријателство и регионална стабилност

Така, под знак прашалник е дали добрите односи меѓу Белград и Атина можат да придонесат за стабилноста на регионот. На пример, Грција е една од петте земји на ЕУ кои не го признаа Косово. Маврогени вели: „Добрите билатерални односи не се создаваат врз основа на добра волја на една партија, туку преку заеднички напори“.

Балканските сојузи засновани врз историски национализам нема да ни донесат ништо позитивно, и постојано мораме да бидеме отворени за критичко преиспитување на сопствените позиции. Во теорија ова држи вода. Сепак, она што го луѓето го чувствуваат, и тоа како ја перцепираат историјата, е сосема друга работа. Во споредба со академските дискусии и учебниците во училиштата, ваквиот став кај соседите е многу поостар. Националистичките ставови често наоѓаат поддршка во медиумите, кината, меморијалните музеи во војната. Тоа се местата каде што презентацијата на историјата е често многу поригидна.