Оваа 2023 година ќе биде година кога Косово ќе го достигне моментот на вистината, изјави за Euronews Србија Тимоти Лес, соработник на Центарот за геополитика на Универзитетот во Кембриџ, одговарајќи на прашањето што може да се очекува на Косово по бројните тензии во последните неколку месеци. Иако годината во која ситуацијата неколку пати беше на работ на ескалација заврши со отстранување на барикадите од северот на Косово, тензиите останаа, а останаа отворени бројни прашања, кои се очекува да се решат во понатамошните преговори меѓу Белград и Приштина. .

Тензиите на Косово во текот на изминатата година доведоа до тоа да нема српски претставници во косовските институции, неколку пати се поставуваа барикади на северот, а двете страни се уште не попуштаат на нивните главни барања – Приштина бара меѓусебни признавање, а Белград ги почитува потпишаните договори и со тоа пред се во врска со формирањето на Заедницата на српските општини. Во неколку наврати можеа да се слушнат дури и конкретни рокови за постигнување сеопфатен договор, а таканаречениот француско-германски план сега ќе се спроведува во дијалогот со посредство на Европската унија, чии детали и по неколку измени, не се познати на јавноста.

Соработникот на Центарот за геополитика на Универзитетот во Кембриџ Тимоти Лес вели дека има две сценарија, но дека двете се спротивни. Едно од сценаријата е постигнување на договор меѓу Белград и Приштина, кој би вклучувал признавање на Косово во замена за автономија на северот. Второто сценарио би значело дека не е постигнат договор, најверојатно затоа што Приштина одбива да ја прифати автономијата на северно Косово.

Според аналитичарите, резултатот ќе зависи од улогата на Западот, а веќе во првите денови на јануари започна нова рунда притисок од западните претставници за постигнување договор за нормализација на односите. Белград и Приштина ги посети високиот советник на Стејт департментот Дерек Шоле, а потоа пристигнаа и специјалните претставници на ЕУ и САД, Мирослав Лајчак и Габриел Ескобар.

„ЕУ чувствува итност да се постигне договор“

Дека и Вашингтон и Брисел се грижат за решавање на косовското прашање беше јасно во неколку наврати минатата година. Неколку кризни ситуации, од прашањето за пререгистрација на возила до барикадите на север поради апсењето на неколку Срби, беа решени со дипломатски напори на западните претставници.

„Едно сценарио вклучува договор меѓу Србија и Косово во кој првото го признава второто – прво практично, а подоцна формално – во замена за автономија на северно Косово. Американските и европските дипломати силно се залагаат за остварување на ова сценарио. Владата во Белград би можела да заклучи дека таков договор е најдоброто што Србија може да го добие ако нема други алтернативи за косовските Срби. Слично на тоа, владата во Приштина може да заклучи дека доделувањето автономија на Србите е цена што вреди да се плати за да и се овозможи да ја започне својата кандидатура за членство во ЕУ. и да се избегне повторување на она што се случи во 2020 година кога таа одби да отстапи, односно дека САД го дизајнираа падот на владата“, смета Лес.

Второто сценарио, додава тој, имплицира дека Приштина ја продолжува својата постоечка политика на обид да го интегрира северот во остатокот од Косово, надевајќи се дека Западот ќе го прифати.

„Во овој случај, Србија ќе биде под притисок да го отцепи северно Косово како начин да се осигура безбедноста на Србите, првично со повторно воспоставување барикади и надевајќи се дека Западот ќе го прифати. Има многу детали за ова што е потешко да се предвидуваат, вклучително и до каде ќе оди Приштина во обид да го задржи северот, дали Србија ќе ги ангажира полицијата и армијата, обемот на какво било насилство, безбедноста на српското население што живее на југ и влијанието на овие настани врз другите делови од Балканот“, истакна тој.

Смирување на тензиите, ЗСО, па договор за нормализација“

Условите за отстранување на барикадите на северот беа повлекување на единиците на косовската полиција од север, како и ослободување на тројца Срби. По две и пол недели блокади, еден од уапсените, поранешниот полицаец Дејан Пантиќ, беше пуштен во домашен притвор, а тоа заедно со гаранцијата дадена од Косово до ЕУ и САД беше доволно за одлуката за отстранување на барикади.

Тоа значи и дека барањата на Србите беа само делумно исполнети, бидејќи прашањето за Заедницата на српските општини, речиси десет години по потпишувањето на Бриселскиот договор, остана камен на сопнување меѓу двете страни.

Аналитичарите велат дека во моментов најважно е на Косово да се се деескалира ситуацијата, а потоа да се оди, како што вела, на „линеарен начин“.

Деескалацијата е предуслов за да се започнат преговори за формирање на Заедницата на Српки Општини , но и запреговори за нормализација на односите, што е предвидено во европскиот план.

Сепак, имајќи ги во предвид честите еднострани постапки на владата на Косово, но и земајќи ги предвид реакциите на Србите, како што е повлекувањето од институциите и поставувањето барикади, исто така многу лесно може да се случи овој линеарен пат да биде нарушен со некои нестабилности како што имавме во 2022 година“, сметаат аналитичарите.