Дали уште еднаш се потврдуваат зборовите на грчкиот филозоф Хераклит дека „војната е татко на сите нешта“?

Војната во Украина инспирира до неодамна незамисливи политички промени. Пред четири месеци, лидерите на Франција, на Италија и на Германија зборуваа за проширувањето на Европската Унија како благородна идеја на далечниот хоризонт, без да размислуваат премногу за Западен Балкан, а камоли за активирање на замрзнатото источно партнерство.

Потоа, само неколку денови по руската инвазија на 24 февруари, Украина поднесе барање за членство во ЕУ, а Грузија и Молдавија го следеа Киев во страв од ширење агресија и влијание на Москва. Сега, на самитот на ЕУ, со помпа се најавува почеток на нова рунда на проширување на ЕУ на исток, што е важно во споредба со времето по крајот на Студената војна, кога земјите од Естонија до Бугарија беа примени во два брана. „Да, Украина заслужува европска перспектива. Таа треба да биде поздравена како земја кандидат, со разбирање дека останува да се направи важна работа“, рече претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен.

Три балкански земји – Албанија, Црна Гора и Северна Македонија – потпишаа заедничка изјава со Украина за поддршка на нејзината кандидатура за ЕУ. Србија е симптоматично отсутна.

По позитивното мислење на Европската комисија, самитот на ЕУ очекувано ќе ѝ даде статус на земја кандидат на Украина, можеби и на Молдавија, а Грузија сè уште е во мирување. Додека Западот ја вооружува Украина како да нема дипломатско решение во догледна иднина, одлуката е дочекана со еуфорија, како политичка компензација за сите неволји што ги очекуваат претседателот Володимир Зеленски и неговиот народ.

Украина несомнено заслужи ваква солидарност, иако допрва ќе треба да покаже колку е подготвена за кандидатскиот статус во кој ќе помине многу години, бидејќи Унијата не е подготвена да ја повтори грешката кога политичкиот фактор прекуред ги доведе Бугарија и Романија во полноправно членство.

Што е со земјите од Западен Балкан? Регионот е на дневен ред, кој е ставен на полица за собирање прашина. Се чини дека Западен Балкан не произведува доволно нестабилност за да ја загрози Унијата. Статус кво – колку и да беше несовршено, го толерираа 27 членки.

Политиката на проширување практично згасна во последниве години, поради ситуацијата во ЕУ и во регионот. Шесте земји се мотивациски многу уморни околу перспективата на ЕУ, без разлика дали имаат кандидатски статус, како Србија и Црна Гора, или не.

Војната во Украина сега бара обете страни да ги обноват напорите за надминување на ќорсокакот, но ставањето приоритет на Украина со занемарување на Западен Балкан може да има негативни ефекти и покрај тоа што сите земји во регионот ја осудуваат руската агресија.

„Не треба да го заборавиме Западен Балкан и да го занемариме процесот на проширување со Западен Балкан“, рече словенечката министерка за надворешни работи Тања Фајон пред самитот. „Ако размислите малку пошироко, зад себе и Западен Балкан има 20-30 години крвави војни“.

Кандидатура преку ред на Украина имплицира, гледано на овој начин, дека Босна и Херцеговина го заслужува статусот на кандидат, иако, како Украина, таа не исполнува многу критериуми. Фон дер Лајен не го дели мислењето: таа вели дека Украина во моментов е поблиску до ЕУ од речиси сите земји од Западен Балкан.

Други гласови во ЕУ, исто така, предупредуваат дека балканските земји се чини дека сè уште пооддалечени, и покрај нивните ветувања. Данска, која заедно со Холандија е скептична за зголемување на бројот на кандидати, може да отстапи од својата одбивна позиција во случајот со Украина, но нема да ја промени кога е во прашање Западен Балкан.

Ова особено важи за Србија и БиХ, која е блокирана од проруската политика и сепаратизмот на Република Српска, но секако не и за Северна Македонија, во помала мера за Албанија и Црна Гора, додека Косово може да смета само на визна либерализација.

Во Скопје направија сè што беше побарано и прифатија да го сменат името на државата, но бугарското вето застана на патот за отворање на пристапните преговори. Бугарскиот претседател Румен Радев, кој ја отфрли иницијативата на Франција за укинување на ветото како „туѓа“ и го посочи премиерот Кирил Петков како „курир“ на странската иницијатива, продолжува да заострува и да одолжува. Тој го смени одборот, пофалувајќи го францускиот предлог како „најдобар досега“ и побара билатералниот конфликт да се подигне на ниво на ЕУ. Бидејќи тоа не е практика во Брисел, иако Париз ја покажа својата подготвеност да ги вклучи бугарските барања во процесот, самитот ќе треба да најде начин за решавање на конфликтот, кој испраќа обесхрабрувачки сигнали низ целиот регион.

Може ли Франција во последната недела од претседавањето со Унијата да ја открие „волшебната формула“ како што ја нарекува Фајон? Претседателот Емануел Макрон со својата иницијатива досега успеа само да ги изнесе опозициските поддржувачи на улиците во Скопје.

Никогаш досега не се случило лидерите на ЕУ да имаат само една недела да проучат документ за нечија кандидатура. Иако членството на Украина може да трае многу години, ако не и децении, како што е потврдено од Западен Балкан, јасната порака е дека ова е политички мотивиран процес, што значи дека може да се активираат несогласувања во Унијата.

Европејците многу амбициозно ги опишуваат своите геостратегиски цели, но има многу нејаснотии и недоследност. Која е „политичката заедница“ на Макрон? Каква е „геополитичката заедница“ на претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел? На кои основи би се изградил широк собир на членки на ЕУ со Британија, Норвешка и Исланд, плус Западен Балкан, плус Источното партнерство?

Регионот можеби ќе може да ги искористи зборовите на Хераклит и да очекува позитивни сигнали. Стравот од прелевање на украинската војна во Југоисточна Европа го менува пристапот на ЕУ, но сè уште е тешко да се каже дали вратите на Брисел ќе се отворат широко дури и ако секоја од земјите од Западен Балкан придонесе за единството на континентот соочени со предизвици од Истокот.

Самитот ќе заврши со заклучок на лидерите на ЕУ кои ќе ја повторат целосната и недвосмислена поддршка за интеграциските перспективи на Западен Балкан и со повикот за забрзување на тие процеси. Војната во Украина повторно ја активираше политиката на проширување, но ЕУ треба да размисли како да го направи процесот на пристапување поефикасен, а истовремено да ги зачува стандардите на демократијата и владеењето на правото.

Под команда на Америка, Унијата постигна завиден степен на единство на антипутинскиот фронт, па – без оглед на тоа што веќе се наѕираат некои пукнатини – таа е решена да ја собере својата балканска периферија против Русија (и Кина).

Дали во брзањето да ја награди жртвата на руската агресија ЕУ ќе се огреши кон шесте земји од регионот? Можно е. Фон дер Лајен недвосмислено вели дека Украина во моментов е поблиску до ЕУ отколку речиси сите земји од Западен Балкан.