Οι παραστάσεις που ανεβάζει ο σκηνοθέτης Qendrim Rijani στις σκηνές του Bitola, του Αλβανικού και του Θεάτρου Κωμωδίας εκπέμπουν νέα θεατρική ενέργεια, σύγχρονη δραματουργία, φιλιγκράν χαρακτήρες και μοντέρνα σκηνογραφία.

Την πρώτη μου συνάντηση με τον Kendrim Rijani την είχα πέρυσι στο «Shakespeare Fest» στη Μπίτολα, όπου ήταν καλεσμένος με τον «Έμπορο της Βενετίας» του Σαίξπηρ στο θέατρο «Andon Zako Chajupi» από την Κόρτσα της Αλβανίας. Ήταν μια περίοδος αφότου είχε ήδη λάβει το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας στο 56ο MTF «Vojdan Chernodrinski» στο Πρίλεπ για την παράσταση «Arturo Ui», που ανέβασε στο Εθνικό Θέατρο της Μπίτολα.

Η επόμενη συνάντηση έγινε στην πρεμιέρα του «Three Sisters» του Τσέχοφ στο Αλβανικό Θέατρο των Σκοπίων. Το έργο κέρδισε τα βραβεία καλύτερου θεατρικού έργου, καλύτερης σκηνοθεσίας του Kendrim Riani και καλύτερης μουσικής σύνθεσης από τον Trimor Domi στο φεστιβάλ Moisiu.

Πριν από δέκα μέρες είδα άλλη μια υπέροχη παράσταση από τη Riani. Με το «Women in the Assembly» στο Teatar Komedija επιβεβαιώνει σίγουρα τη φρέσκια, δημιουργική και μοντέρνα θεατρική του ευαισθησία.

Πέρυσι καταφέρατε να πραγματοποιήσετε τρία μεγάλα έργα σε διαφορετικά θέατρα. Ξεκινήσατε με το «Arturo Ui» στο θέατρο Bitola, ακολούθησε το «Three Sisters» στο Αλβανικό Θέατρο των Σκοπίων και στο τέλος της χρονιάς έκανε πρεμιέρα στο Comedy Theater το «Women in the Assembly». Οι παραστάσεις βασίζονται σε κείμενα των Μπρεχτ, Τσέχοφ και Αριστοφάνη. Είναι τυχαία η επιλογή αυτών των κειμένων και των συγγραφέων;

- Ως αποτέλεσμα της πανδημίας, σύμφωνα με τις συνθήκες και τις συνθήκες, τα τρία αυτά έργα μεγάλης βαρύτητας και σημασίας παρατάχθηκαν προς υλοποίηση το ένα μετά το άλλο. Ξεκίνησα με το θέατρο Μπίτολα, με μια δυνατή δουλειά σε ένα θέατρο που κατά τη διάρκεια, αλλά και με την επιτυχία του έργου, όχι μόνο μου έδωσε τη δυνατότητα να γίνω καλύτερος, αλλά και με γέμισε έμπνευση για το επόμενο έργο. Συνέχισα με το Αλβανικό Θέατρο, που είναι το home theatre μου, με ένα έργο ξεχωριστό στο ότι μου έδωσε πολλές ευκαιρίες για δημιουργικότητα, τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε νέες υποδομές. Τέλος, ολοκλήρωσα τη χρονιά με το Θέατρο Κωμωδίας, όπου μαζί με τους συνεργάτες καταφέραμε να δημιουργήσουμε μια παράσταση που πάνω από όλα πιστεύω ότι θα αφήσει εποχή σε ένα διαφορετικό έργο στη μητρική εταιρεία.

Συνήθως ξεκινάω την επιλογή συγγραφέων και κειμένων από τις δυνατότητες και την αιτία που πηγάζει από τα έργα. Έτσι, σε συνεργασία με το θέατρο Μπίτολα, επιλέξαμε το «Arturo Ui», ένα μνημειώδες έργο με το οποίο μέσω των ηθοποιών καταφέραμε να αναβιώσουμε την επανάσταση του Μπρεχτ επί σκηνής. Επίσης, το έργο «Τρεις αδερφές» ανέβηκε για πρώτη φορά στη σκηνή του Αλβανικού Θεάτρου. Ένα δυνατό έργο μέσα από το οποίο πιστεύω ότι καταφέραμε να μεταδώσουμε στο κοινό τον πόνο, τη μονοτονία, αλλά και την ευτυχία του Τσέχοφ και φέραμε για πρώτη φορά στο Θέατρο Κωμωδίας τις «Γυναίκες στη Συνέλευση» του Αριστοφάνη. Αυτό που ενώνει αυτά τα τρία έργα και αυτούς τους συγγραφείς είναι οι βαρυσήμαντες αιτίες που περιέχουν τα έργα.

Στα έργα σας, καταρχάς, παρατηρείται σοβαρή δραματουργική δουλειά στη διαδικασία προετοιμασίας και πολλή δουλειά με τους ηθοποιούς; Τι σημαίνει να δουλεύεις ένα έργο «επί» και «σύμφωνα με» το κείμενο των αναφερόμενων θεατρικών συγγραφέων;

- Όσον αφορά τη δουλειά με τον ηθοποιό, νομίζω ότι αυτό είναι το βασικό καθήκον του σκηνοθέτη. Το επάγγελμά μας δημιουργήθηκε για να βοηθήσει τον ηθοποιό να περάσει σε μια άλλη διάσταση. Η δουλειά με τον ηθοποιό, ή μάλλον, η δουλειά της δημιουργίας ενός χώρου ελευθερίας για να «πετάει» είναι ο «raison d'etre» μου (ουσιώδης σκοπός). Σχετικά με το κείμενο, και συγκεκριμένα ο Αριστοφάνης, ο πατέρας της κωμωδίας, λόγω της χρονικής διάστασης στη δραματουργική του γλώσσα, έχει γίνει απόμακρος για το σημερινό κοινό. Αλλά αυτό που έχει γίνει πιο ισχυρό σε αυτό το χρονικό διάστημα είναι τα θέματά του. Έτσι, στα θέματα του Αριστοφάνη, μαζί με την Biljana Krajchevska και τις ηθοποιούς, πιστεύω ότι καταφέραμε να φέρουμε έναν νέο Αριστοφάνη με παλιά θέματα, που δεν είναι 20 αιώνων.

Το κάστινγκ είναι εξαιρετικά σημαντικό για κάθε έργο. Στο θέατρο Μπίτολα και Αλβανία δούλεψες σχεδόν με όλη την υποκριτική ομάδα, ενώ στο «Γυναίκες στη Συνέλευση» στο θέατρο Komedia επέλεξες έξι ηθοποιούς με διαφορετικές γενιές και θεατρικές καταβολές. Τι είναι κρίσιμο κατά το casting για ένα συγκεκριμένο έργο;

- Πέρα από κάποιες νόρμες «by the book», που είναι επαγγελματικοί κανόνες κατά την επιλογή των ηθοποιών, για μένα είναι σημαντικό να έχουμε και επαγγελματική χημεία ως προς τον τρόπο που θα κινηθούμε στη διαδικασία, αλλά και για τον στόχο που έχουμε ας φτάσουμε μαζί.

Όταν ανεβάζετε τα έργα, φαίνεται ότι θέλετε να βγείτε από τον χώρο του κλασικού σκηνικού θεάτρου και να διαδώσετε το έργο σε πολλαπλές σκηνές και χώρους. Για ποιον σκοπό?

- Η ηλικία μου είναι ακόμα σε μια περίοδο που ψάχνω περισσότερο για νέες θεατρικές φόρμες που ανοίγουν νέους ορίζοντες, παρά για αναδιαμόρφωση παλιών μορφών που φέρνουν περισσότερη νοσταλγία. Προσπαθώ πάντα να χρησιμοποιώ όλες τις συγγραφικές, υποκριτικές και σκηνικές δυνατότητες για να φτάσω στο προϊόν. Πιστεύω σε ένα θέατρο που επιβιώνει των καιρών όντας ανοιχτό σε νέα ανθρώπινη ενέργεια – εννοιολογική και υποδομή. Πιστεύω ότι οι μεγάλοι συγγραφείς δεν είναι σπουδαίοι επειδή πρέπει να τους βάλουμε στην ίδια μορφή που είχαν όταν γράφτηκαν, αλλά ότι είναι σπουδαίοι επειδή στα έργα τους δημιούργησαν δυνατότητες που σήμερα δημιουργούμε και βιώνουμε, συνδυάζοντάς τις με τις δυνατότητες που προσφέραμε από την εποχή που ζούμε.

Ποιες είναι οι επόμενες θεατρικές προκλήσεις που θα θέλατε να αναλάβετε;

- Η δουλειά μου στο θέατρο τον τελευταίο χρόνο στη χώρα μας και την προηγούμενη χρονιά εκτός συνόρων ήταν τόσο έντονη που δεν μου έδωσε την ευκαιρία να είμαι αρκετά έτοιμος να δεχτώ τις επόμενες προσκλήσεις που μου έγιναν. Γι' αυτό φέτος επέτρεψα στον εαυτό μου χρόνο για λίγη ξεκούραση και προετοιμασία. Η επόμενη χρονιά, φυσικά, θα με φέρει πίσω με συγγραφείς και αιτίες μέσα από τις οποίες θα προσπαθήσω να μην απογοητεύσω το κοινό και τους συναδέλφους που μου δημιούργησαν εμπιστοσύνη.

(Η συνομιλία δημοσιεύτηκε στον «Πολιτιστικό Τύπο» Νο. 165, στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας «Ελεύθερος Τύπος» στις 4-5 Φεβρουαρίου 2023)