Ποιος δρόμος οδηγεί μπροστά;
Η Βόρεια Μακεδονία δεν πάσχει από έλλειψη πόρων, αλλά από έλλειψη σαφούς κατεύθυνσης και αποφασιστικότητας. Μόνο με ξεκάθαρη στρατηγική, όραμα και θάρρος μπορεί η χώρα να βγει από τον κύκλο της στασιμότητας και να δημιουργήσει ένα μέλλον στο οποίο όλοι θα θέλουν να ζήσουν.
Η Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι όπου κάθε απόφαση θα διαμορφώσει την πορεία προς το μέλλον. Με οικονομική ανάπτυξη μόλις 1,8% για το 2024 – σημαντικά κάτω από τον περιφερειακό μέσο όρο του 3,5% – και το δημόσιο χρέος να πλησιάζει το 68% του ΑΕΠ, η χώρα μας αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις. Αλλά το πραγματικό ερώτημα είναι αν θα έχουμε το θάρρος και τη στρατηγική να μετατρέψουμε αυτές τις προκλήσεις σε ευκαιρίες.
Η κυβέρνηση πρόσφατα κανόνισε ένα δάνειο με την ουγγρική κυβέρνηση, προσφέροντας κεφάλαια στην οικονομία με χαμηλά επιτόκια. Με την πρώτη ματιά, αυτή η κίνηση μοιάζει με μια ελπιδοφόρα σπίθα για την οικονομική ανάπτυξη. Όμως η απουσία μιας ξεκάθαρης επενδυτικής στρατηγικής αφήνει περιθώρια αμφιβολίας. Εάν τα κεφάλαια καταλήξουν σε βραχυπρόθεσμα έργα ή λειτουργικά κόστη αντί για επενδύσεις κεφαλαίου, κινδυνεύουμε με περαιτέρω στασιμότητα.
Τα παραδείγματα από τη Σερβία και τη Σλοβενία μας διδάσκουν ότι οι πιστώσεις μπορούν να τονώσουν την ανάπτυξη μόνο εάν κατευθύνονται σε παραγωγικούς τομείς. Δυστυχώς, η πΓΔΜ απέχει πολύ από αυτήν την προσέγγιση – επενδύοντας μόνο το 0,2% του ΑΕΠ στην έρευνα και ανάπτυξη, σε σύγκριση με 1,1% για τη Σερβία. Όταν εξετάζουμε την κυριαρχία του εμπορίου στην οικονομία, τίθεται το ερώτημα: πού είναι οι επενδύσεις για την τόνωση της παραγωγικότητας;
Τα πρόσφατα περιστατικά που έχουν πολώσει τη χώρα έχουν αναδείξει μόνο τα βαθιά κοινωνικοπολιτικά προβλήματα. Σύμφωνα με τον ΟΑΣΕ, το 60 τοις εκατό των νέων πιστεύει ότι οι εθνοτικές εντάσεις αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για το μέλλον. Η Σλοβενία έχει ενισχύσει με επιτυχία το κοινωνικό κεφάλαιο μέσω προγραμμάτων ένταξης, ενώ στη χώρα μας η πολιτικοποίηση εμποδίζει αυτόν τον στόχο.
Ίσως ήρθε η ώρα να αλλάξει η αφήγηση. Οι πολιτικές χωρίς αποκλεισμούς και οι επενδύσεις στην κοινωνική συνοχή δεν αποτελούν μόνο ηθική υποχρέωση, αλλά και οικονομική αναγκαιότητα. Μόνο μέσω εμπιστοσύνης και συναδέλφωσης μπορούμε να ενισχύσουμε τα θεμέλιά μας για πρόοδο.
Κάθε χρόνο 1.000 νέοι εγκαταλείπουν τη χώρα. Η μετανάστευση έχει ήδη δημιουργήσει χρόνιες οικονομικές συνέπειες. Είναι όμως μη αναστρέψιμη η διαρροή εγκεφάλων; Η Ιρλανδία και η Κροατία έχουν δείξει ότι η επιστροφή της διασποράς και η επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα.
Στόχος μας πρέπει να είναι να τονώσουμε τους νέους όχι μόνο να μείνουν, αλλά και να συνεισφέρουν την ενέργεια, τις γνώσεις και τις φιλοδοξίες τους. Οι επενδύσεις σε κέντρα καινοτομίας, καθώς και η υποστήριξη των startups, θα δημιουργήσουν μια νέα γενιά που θα χτίσει το μέλλον εδώ.
Η πΓΔΜ βρίσκεται στο κατώφλι της επανάστασης των startup, με τη δυνατότητα να μετατραπεί από μια οικονομία βασισμένη στο εμπόριο σε έναν καινοτόμο κόμβο για την επιχειρηματικότητα. Τα παραδείγματα από την Εσθονία δείχνουν ότι ακόμη και οι μικρότερες χώρες μπορούν να γίνουν παγκόσμιοι ηγέτες στην τεχνολογική ανάπτυξη, αλλά μόνο εάν επικεντρωθούν στην ψηφιοποίηση, την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου και τις πολιτικές που ενθαρρύνουν την επιχειρηματικότητα. Το 2023, ο παγκόσμιος δείκτης καινοτομίας κατατάσσει τη Μακεδονία κάτω από τον μέσο όρο της περιοχής, υποδεικνύοντας ένα τεράστιο αναξιοποίητο δυναμικό. Για να ξεπεραστεί αυτό το χάσμα, είναι απαραίτητο να κινητοποιηθούν όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς της κοινωνίας και να δημιουργηθεί μια στρατηγική που θα καταλύσει την οικονομική ανάπτυξη μέσω της καινοτομίας.
Αντί να βασιζόμαστε στην ξένη βοήθεια, πρέπει να οικοδομήσουμε ένα τοπικό οικοσύστημα στο οποίο η καινοτομία θα είναι η κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης. Οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, του επιχειρηματικού τομέα και της κυβέρνησης θα πρέπει να αποτελέσουν τη βάση αυτής της διαδικασίας. Η ακαδημαϊκή κοινότητα μπορεί να παρέχει την απαραίτητη γνώση και έρευνα, ενώ οι επιχειρήσεις θα ενσωματώσουν την καινοτομία στην πρακτική εφαρμογή. Η κυβέρνηση, από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες μέσω χρηματοοικονομικών μέσων όπως επιχειρηματικά κεφάλαια και φορολογικά κίνητρα για τις νεοφυείς επιχειρήσεις. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, κάθε δεκάρα που επενδύεται στην καινοτομία και την τεχνολογία μπορεί να δημιουργήσει έως και πενταπλάσια οικονομική αξία για τις αναπτυσσόμενες χώρες, υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη για δράση.
Εάν αυτό το όραμα δεν υλοποιηθεί, η ΠΓΔΜ κινδυνεύει να χάσει τον παγκόσμιο αγώνα για καινοτομία, συνεχίζοντας την τάση της οικονομικής στασιμότητας και της εκροής νέων ταλέντων. Η διαρροή εγκεφάλων, η οποία έχει ήδη οδηγήσει σε απώλεια περίπου 10 τοις εκατό του πληθυσμού από το 2000, αποδυναμώνει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και περιορίζει την ικανότητα για μεταρρυθμίσεις. Αυτό δεν είναι μόνο οικονομικό πρόβλημα, αλλά και υπαρξιακό ερώτημα για το μέλλον της χώρας. Η ΠΓΔΜ έχει την ευκαιρία να τοποθετηθεί ως περιφερειακό κέντρο καινοτομίας, αλλά μόνο εάν ενεργήσει με αποφασιστικότητα και όραμα. Το μέλλον της χώρας εξαρτάται από τις σημερινές αποφάσεις και η ώρα για αλλαγή είναι τώρα.
Η Βόρεια Μακεδονία έχει τη δυνατότητα για μετασχηματισμό, αλλά η επιτυχία θα εξαρτηθεί από την ικανότητα εστίασης σε μακροπρόθεσμες λύσεις. Η χρήση του δανείου για τη δημιουργία υποδομών, την ανάπτυξη της καινοτομίας και την προώθηση μιας πράσινης οικονομίας, αντί για βραχυπρόθεσμα και αναποτελεσματικά μέτρα, είναι το κλειδί για τη δημιουργία βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Μέσω των επενδύσεων κεφαλαίου σε παραγωγικούς τομείς και την τόνωση του οικοσυστήματος των startup, μπορούμε να διατηρήσουμε τους νέους και να ενθαρρύνουμε νέες ευκαιρίες για εργασία και ανάπτυξη. Η στήριξη της καινοτομίας και της τεχνολογίας θα συμβάλει στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, ανοίγοντας τη χώρα σε νέες αγορές και επενδυτές.
Εκτός από τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις, είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστούν οι κοινωνικές προκλήσεις, ιδίως οι εθνοτικές εντάσεις, που εμποδίζουν την πρόοδο. Οι πολιτικές χωρίς αποκλεισμούς και οι επενδύσεις σε κοινά έργα θα ενισχύσουν το κοινωνικό κεφάλαιο, χτίζοντας εμπιστοσύνη και ενότητα μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων. Μόνο με ξεκάθαρη στρατηγική, όραμα και θάρρος μπορεί η χώρα να βγει από τον κύκλο της στασιμότητας και να δημιουργήσει ένα μέλλον στο οποίο όλοι θα θέλουν να ζήσουν. Η Βόρεια Μακεδονία δεν πάσχει από έλλειψη πόρων, αλλά από έλλειψη σαφούς κατεύθυνσης και αποφασιστικότητας. Είναι καιρός για κοινά βήματα που θα αλλάξουν τον ρου της ιστορίας και θα βάλουν τη χώρα στον δρόμο της σταθερότητας και της ευημερίας.
Αν όχι τώρα, πότε;
(Ο συγγραφέας είναι οικονομικός αναλυτής)
