
Συνέντευξη με τον σκηνοθέτη του θεάτρου Έγκον Σάβιν για τον «Λαϊκό Βουλευτή» στο ΜΝΤ: Κάνω κάθε έργο σαν να είναι το πρώτο μου
Στο πλαίσιο του εορτασμού των 80 χρόνων από το Εθνικό Θέατρο της Μακεδονίας, στις 25 Ιανουαρίου θα πραγματοποιηθεί η πρεμιέρα της παράστασης «Λαϊκός βουλευτής» του Μπράνισλαβ Νούσιτς, σε διασκευή και σκηνοθεσία Έγκον Σάβιν.
Συνιστάται
Το όνομα του καλτ σκηνοθέτη Egon Savin επιστρέφει στο MNT μετά από μια μακρά περίοδο. Αυτό είναι το τρίτο του έργο στο θέατρο και στο παρελθόν ανέβασε το «Έγκλημα και Τιμωρία» (1994) και το «Ψέματα και Παράλυση» (1996). Στην παράσταση «Ο βουλευτής του Λαού» του Μπράνισλαβ Νούσιτς, παίζει ένα προσεκτικά επιλεγμένο και ήδη δοκιμασμένο καστ: ο Αλεξάνταρ Μίκιτς, η Ντάργια Ρίζοβα, ο Τόνι Μιχαϊλόφσκι, ο Τζόρνταν Σιμόνοφ και η Τάνια Κοτσόβσκα.
Ο Μπράνισλαβ Νούσιτς, από την άλλη, είναι ένας από τους πιο σκηνοθετημένους συγγραφείς στη σκηνή του ΜΝΤ και αυτός ο «Λαϊκός Βουλευτής» είναι η τρίτη παραγωγή του διάσημου θεατρικού έργου του Νούσιτς. Συνομιλήσαμε με τον Σέρβο σκηνοθέτη Έγκον Σάβιν λίγο πριν την πρεμιέρα της παράστασης.
Πώς προέκυψε η ευκαιρία να σκηνοθετήσετε ξανά μια παράσταση στο Μακεδονικό Εθνικό Θέατρο στα Σκόπια;
- Λατρεύω τα Σκόπια και έχετε ένα εξαιρετικό θέατρο, όπου κάποτε ανέβασα δύο έργα, το «Έγκλημα και Τιμωρία» και το «Ψέμα και Παράλυση». Είμαι συνεχώς σε επαφή με αυτό το θέατρο και συνεχώς κάτι συμφωνούμε και διαπραγματευόμαστε. Αυτή τη φορά συμφωνήσαμε να δουλέψω το κείμενο του Branislav Nušić και η επέτειος του θεάτρου συνέπεσε όμορφα, γιατί ο Nušić ήταν ο πρώτος σκηνοθέτης και ιδρυτής αυτού του θεάτρου.
Όσο υπήρχε η Γιουγκοσλαβία, έχω δουλέψει σε όλες τις μεγάλες πόλεις και τα εθνικά θέατρα σε όλη τη χώρα, και από όσο γνωρίζω, όλα τα θέατρα ανέβαζαν κείμενα του Νούσιτς. Δεν υπήρχε γιουγκοσλαβικό θέατρο, όχι μόνο εθνικό ή αστικό, δεν υπήρχε σπίτι πολιτισμού, συνεταιρισμός χωριού ή ερασιτεχνικό θέατρο όπου να μην ανέβαινε ο Νούσιτς. Μπορούμε ελεύθερα να πούμε ότι είναι ένας από τους πιο καταξιωμένους θεατρικούς συγγραφείς στα Βαλκάνια. Επομένως, δεν χρειάζεται να σκέφτεστε πολύ αν θα δημοσιεύσετε ένα κείμενο από τον Nušić.
Μου αρέσουν πολύ τα πολιτικά του δράματα καθώς και τα μελοδράματά του, και μέχρι στιγμής έχω ανεβάσει αρκετά έργα του σε διάφορα θέατρα. Πριν από περίπου μισό χρόνο έκανα μια διασκευή του κειμένου «Λαϊκός Βουλευτής» με βάση τα γεγονότα στο Βελιγράδι και την πολιτική ως καθημερινή μας μοίρα. Όλη μας η ζωή έχει κατά κάποιο τρόπο μετατραπεί σε μια πολιτική ευφορία «υπέρ» και «κατά». Στη Σερβία υπάρχουν και πάλι μεγάλες πολιτικές διαιρέσεις, κάτι που συνέβη εδώ πριν από μερικά χρόνια. Ήταν μια αφορμή για να γίνει μια ριζική διασκευή του έργου του Νούσιτς. Μείωσα στο μισό τον αριθμό των ρόλων, μετέτρεψα το μονόπρακτο σε τετράπρακτο, αλλά δεν νομίζω ότι απογοήτευσα τον Νούσιτς. Ανέλαβα να προσθέσω κάποια πράγματα, αλλά είναι αρκετά σύντομες προσθήκες.
Νομίζω ότι ο Νούσιτς είναι η μόνη ιδιοφυΐα του σερβικού θεάτρου. Η σερβική κωμωδία είναι σημαντική στο ευρωπαϊκό πλαίσιο και νομίζω ότι σχεδόν κανένας πολιτισμός δεν έχει τόσο δυνατή κωμωδία, ξεκινώντας από τη Steria Popović, μέσω του Branislav Nušić μέχρι τον Aleksandar Popović και τον Dušan Kovacević. Είναι το υπέροχο κουαρτέτο της σερβικής κωμωδίας, από το οποίο το θέατρο μπορεί να ζήσει για δεκαετίες, αν όχι αιώνες.

Ο Νούσιτς έγραψε το δραματικό κείμενο «Βουλευτής του Λαού» ως κωμωδία. Τι μορφή παίρνει μέσα από τη διασκευή σας;
– Το έργο που ανέβασα δεν είναι κωμωδία με την κλασική έννοια. Δηλαδή, το γέλιο δεν είναι ο μόνος στόχος ή κίνητρο. Σε αυτή την περίπτωση το γέλιο είναι περισσότερο κοροϊδία. Πρόκειται για μια ενισχυμένη σατιρική διάσταση του κειμένου. Ο Νούσιτς έχει πολλά θέματα βοντβίλ στις κωμωδίες του, αλλά όλα αυτά τα βάζω σε δεύτερο πλάνο, γιατί το πιο σημαντικό για μένα ήταν η σατιρική αιχμή, κάτι παρόμοιο με αυτό που έχει στο έργο «Ο πεθαμένος».
Η προσέγγιση με μια αστεία-φρικτή και γκροτέσκη έκφραση δεν έχει τόσο θεατρικό κίνητρο όσο είναι μια αναγκαιότητα που σχετίζεται με την καθημερινότητά μας και την πραγματικότητά μας, ανάμεσα σε αυτό που ζούμε και σε αυτό που βλέπουμε στην τηλεόραση. Αυτές είναι σκηνές τρόμου. Δεν μπορούμε πλέον να κάνουμε cast Nušić για να κάνουμε το κοινό να γελάσει με χαριτωμένους και ελαφρώς αρνητικούς χαρακτήρες. Εδώ μιλάμε για μια κοινωνική κατάσταση που εμείς ως θέατρο οφείλουμε να σχολιάσουμε, να την επισημάνουμε, να την εκτιμήσουμε και τέλος πάντων να θέσουμε και κάποια ηθική επιταγή ως ραχοκοκαλιά του ίδιου του έργου.
Υπάρχει πολλή κακία μεταξύ των ανθρώπων. Η νοοτροπία έχει γίνει πολύ πιο απαίσια από ό,τι ήταν παλιά, γιατί τέτοιες είναι οι πολιτικές συνθήκες στις οποίες ζούμε. Είναι φυσιολογικό ο άνθρωπος να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εποχής και του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε. Η προσαρμογή του κειμένου από μέρους μου είναι μια προσπάθεια να πετύχω ακριβώς αυτό. Νομίζω ότι αυτό το καταφέραμε σε μεγάλο βαθμό ακριβώς λόγω της απλότητας της ίδιας της ιστορίας, η οποία είναι απλοποιημένη, αλλά και με τους εξαιρετικούς ηθοποιούς του ΜΝΤ, με τους οποίους είναι πραγματική ευχαρίστηση να συνεργάζεσαι.
Μάλλον το κοινό θα περιμένει κάτι πολύ αστείο και από αυτή την άποψη είναι πιθανό να απογοητευτεί λίγο. Θα πω ότι ο Nušić δεν είναι πια ένα θέατρο που διασκεδάζει. Δεν είναι ούτε πολιτικό θέατρο, γιατί αυτό είναι άλλο άκρο. Είναι πιο επίκαιρο και ζωντανό θέατρο, γιατί το κείμενο, οι γραμμές και το περιεχόμενο του έργου του Νούσιτς φέρουν παγκόσμιες αξίες με σοβαρή σατυρική αιχμή.

Υπάρχει κάποιο μήνυμα που πρέπει να διαβάσει το κοινό μέσα από το έργο;
– Είμαι λίγο συγκρατημένος ως προς την ιδέα και την ανάγκη να στείλει μηνύματα το θέατρο. Κάθε παράσταση είναι ένα μήνυμα. Και το μήνυμα αυτής της παράστασης είναι ο σχολιασμός των τρομερών πολιτικών καταστάσεων που ζούμε. Και νομίζω ότι είναι ένα γενικό, παγκόσμιο πρόβλημα. Δεν είναι μόνο πρόβλημα της Σερβίας ή της Μακεδονίας, αλλά πρόβλημα όλου του κόσμου. Παντού γύρω μας υπάρχουν πόλεμοι, βασιλεύει ο τρόμος και πρέπει να αναρωτηθεί κανείς ποια είναι η ρίζα όλων αυτών και από πού προέρχεται.
Και αυτά τα δραματικά κείμενα είναι μικρά οικογενειακά δράματα και μεγάλες πολιτικές φιλοδοξίες μικρών ανίκανων ανθρώπων. Επί Νούσιτς, ο χαρακτήρας Jevrem Protic δεν μπορούσε να γίνει μέλος του κοινοβουλίου, αλλά σήμερα μπορεί. Σήμερα έχουμε τον Jevrem Protic σε όλα τα κοινοβούλια σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για φιλόδοξους, ημιαρμόδιους, αλλά κυρίως διεφθαρμένους που εργάζονται για κομματικά συμφέροντα, όχι για τον λαό. Αυτό είναι το μήνυμα της παράστασης.

Πώς ήταν το κάστινγκ για τους ρόλους της παράστασης;
- Δεν υπήρχε πρόβλημα εδώ. Πρόκειται για μια τυπολογία και η επιλογή των ρόλων και των ηθοποιών ήταν πολύ εύκολη. Αυτοί είναι τύποι καρικατούρας μιας νοοτροπίας στην οποία ζούμε εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Φυσικά, ανάλογα με την ποιότητα των ηθοποιών, θα μπορούσα να κάνω τρεις διαιρέσεις για το έργο στη ΜΝΤ. Αποφάσισα αυτούς τους πέντε ηθοποιούς, αν και θα μπορούσα να έχω επιλέξει περίπου δεκαπέντε άλλους εξαιρετικά ταλαντούχους ηθοποιούς και ηθοποιούς.
Μετά από περίπου ογδόντα έργα που ανεβάσατε σε διάφορα θέατρα και διετέλεσες καθηγητής στη Σχολή Δραματικών Τεχνών στο Βελιγράδι για πολλά χρόνια, πώς καταφέρνεις να διατηρήσεις το στυλ σου και να φτιάξεις το έργο με μοναδικό τρόπο;
- Οπότε κάνω κάθε παράσταση σαν να είναι η πρώτη μου. Εμείς, οι άνθρωποι του θεάτρου, δεν πρέπει να μας κυριεύει η ρουτίνα. Η ρουτίνα είναι το πιο επικίνδυνο πράγμα για ανθρώπους που εργάζονται πολύ και έχουν ήδη κάνει πολλά. Γι' αυτό χρειάζεται να δημιουργήσεις ψυχολογικές συνθήκες με τις οποίες θα νιώθεις κάθε επόμενη παράσταση ως την πρώτη παράσταση στη ζωή σου γενικότερα. Δεν θέλω να πω – και το τελευταίο, για να μην είμαι πολύ αξιολύπητος. Αλλά είμαι σε τέτοια ηλικία που πραγματικά δεν ξέρω πόσο καιρό θα σκηνοθετώ έργα. Γι' αυτό κάθε έργο είναι σημαντικό για μένα. Είμαι πλήρως αφοσιωμένος στο θέατρο και στο κολέγιο και είναι ο τρόπος ζωής μου. Γι' αυτό είναι πολύ σημαντικό για μένα αυτό που κάνω να είναι πολύτιμο όχι μόνο για μένα, αλλά και για τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζομαι και φυσικά για το κοινό. Αυτή είναι η μόνη συνταγή.
Όσον αφορά τη διδακτική σας δουλειά με μελλοντικούς σκηνοθέτες θεάτρου, πώς κάνετε τη διαφορά μεταξύ της εποχής που ήσασταν φοιτητής και της σημερινής εποχής, η οποία έχει αλλάξει άρδην τα τελευταία τριάντα χρόνια;
– Ο καιρός έχει αλλάξει πραγματικά. Μπήκα στο θέατρο και άρχισα να δουλεύω την εποχή της σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας. Ποτέ πριν και ποτέ από τότε ο πολιτισμός δεν τα είχε καλύτερα από τον σοσιαλισμό. Και από τότε που ο σοσιαλισμός καταργήθηκε επίσημα παγκοσμίως, ο πολιτισμός έχει μείνει παντού στάσιμος. Η καταναλωτική κοινωνία και η νεοφιλελεύθερη νοοτροπία, όπου το μόνο που έχει σημασία είναι το κέρδος, μπορεί να επιβεβαιωθεί μόνο από ένα θέατρο που υπηρετεί τη διασκέδαση. Σοβαρό θέατρο τέχνης υπάρχει ακόμα στις μεγάλες μητροπόλεις, αλλά έχει περιοριστεί σε ένα ή δύο θέατρα. Όλα τα άλλα είναι πολύ δύσκολο να τα προσεγγίσουν οι νέοι. Πρέπει να επιβεβαιωθούν σθεναρά για να έχουν την ευκαιρία να εργαστούν σε ένα από τα σημαντικά ευρωπαϊκά ή βαλκανικά θέατρα.
Υπό αυτή την έννοια, η γενιά μου είχε ευκολότερη πρόσβαση και συνθήκες για να μπει στο θέατρο στη μικρή σκηνή, γίνονταν απολυτήριες παραστάσεις στο θέατρο, νέοι σκηνοθέτες βοηθούσαν τους μεγαλύτερους και έτσι έκαναν τα πρώτα τους βήματα προς τη σκηνή του θεάτρου. Στη δεκαετία του εβδομήντα του περασμένου αιώνα, όταν ξεκίνησα να κάνω αυτή τη δουλειά, το θέατρο επεκτεινόταν σε όλο τον κόσμο. Τότε ήταν πολύ σημαντικό, πολύ δημοφιλές και πολύ ωραίο να είσαι σκηνοθέτης. Τότε είχε κάποιο νόημα στην κοινωνία.
Σήμερα, ο κόσμος δεν αναγνωρίζει πλέον ποιος είναι ή τι είναι ένας σκηνοθέτης. Μας αναγνώριζαν στο δρόμο. Ήμασταν απλά δημοφιλείς και ήταν πραγματική ευχαρίστηση για τους νέους να ασχολούνται με το θέατρο. Ήταν πολύ πιο εύκολο τότε, γιατί η παραγωγή ήταν τριπλάσια, υπήρχαν περισσότερα θέατρα, έγιναν περισσότερες πρεμιέρες, επενδύθηκαν περισσότεροι οικονομικοί πόροι και, φυσικά, το θέατρο ήταν στο επίκεντρο της κοινωνικής και πολιτιστικής προσοχής. Σήμερα είμαστε περιθωριοποιημένοι. Όχι μόνο το θέατρο, αλλά ολόκληρη η κουλτούρα είναι περιθωριοποιημένη. Μάλλον δεν υπάρχουν πια άνθρωποι που θέλουν να αγοράσουν πολιτισμό ή να ενδιαφέρονται για το θέατρο.
Υπό αυτή την έννοια, πώς ενσταλάζεις την αισιοδοξία στους μαθητές σου να ασχοληθούν με το θέατρο;
- Δεν χρειάζεται να τους πω ψέματα ή να τους υποσχεθώ κάτι αδύνατο. Βλέπουν μόνοι τους. Ακόμα και κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, τους εμπλέκουμε στη δουλειά των θεάτρων και όλα τους είναι ξεκάθαρα. Πρώτα απ' όλα θα πρέπει να αναγνωρίσουν και οι ίδιοι ότι το θέατρο είναι ο κόσμος τους στον οποίο νιώθουν καλά. Κάποιοι ταλαντούχοι άνθρωποι για συγκεκριμένους λόγους δεν αισθάνονται καλά στο θέατρο. Κάποιοι ταλαντούχοι άνθρωποι θα μπουν στο θέατρο και θα φύγουν από το θέατρο απογοητευμένοι από τη δουλειά τους και από τη στάση των άλλων απέναντί τους. Και κάποιοι νέοι αναγνωρίζουν το θέατρο ως κάτι που αγαπούν περισσότερο. Αρχίζουν αυθόρμητα να ζουν για το θέατρο και αφιερώνουν όλη τους τη ζωή στο θέατρο. Δεν υπάρχουν κανόνες εδώ. Αν και το θέατρο είναι κάποιου η μητέρα και κάποιου η θετή μητέρα, δεν κάνουν όλοι τα πρώτα τους βήματα στο θέατρο με την ίδια επιτυχία.
Αλλά αυτό είναι λιγότερο σημαντικό. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι νέοι νιώθουν ότι αυτός είναι ο κόσμος τους. Και σε αυτόν τον κόσμο θέλουν να μείνουν και να κάνουν κάτι. Υπάρχουν τόσο νέοι και φιλόδοξοι άνθρωποι. Υπάρχουν εξαιρετικοί σκηνοθέτες και μαζί τους ανανεώσαμε το τμήμα. Λοιπόν, τώρα, οι τάσεις στο θέατρο αλλάζουν και εδώ οι νέοι δυσκολεύονται λίγο περισσότερο γιατί έχουν ανάγκη και τάση να αντιγράφουν τις ευρωπαϊκές τάσεις. Δεν νομίζω ότι είναι καλό. Θα πρέπει να εξερευνηθεί στο επίπεδο του αυθεντικού θεάτρου, της λογοτεχνίας, της γλώσσας και του κοινού μας.
Κατά τα άλλα, αυτή την περίοδο, οι μαθητές ανέλαβαν τον κύριο κοινωνικό ρόλο στη Σερβία σε σχέση με την τύχη όλων μας. Και είναι υπέροχο γιατί όλο το κίνημα ξεκίνησε από τη Σχολή Δραματικών Τεχνών στο Βελιγράδι, και υπάρχει ήδη επιμονή για γενική απεργία σε ολόκληρη τη χώρα.

Αναφερθήκατε στις νέες τάσεις και πριν από μερικά χρόνια με την πανδημία του Covid υπήρξε μια πλήρης έκλειψη της θεατρικής τέχνης. Τότε εμφανίστηκαν νέες υποπαραλλαγές του θεάτρου. Προς ποια κατεύθυνση θα μπορούσε να κινηθεί η τέχνη του θεάτρου στο μέλλον;
- Είναι δύσκολο να πω. Νομίζω ότι οι τάσεις του θεάτρου τρέχουν σε κύκλους. Αν κοιτάξουμε γενικά, υπάρχει mainstream και εναλλακτικό θέατρο παντού στον κόσμο. Πριν από είκοσι περίπου χρόνια συνέβη ένα φαινόμενο, όταν οι εναλλακτικές προσεγγίσεις μπήκαν στα μεγάλα θέατρα και οι ιδιωτικοί θίασοι άρχισαν να ασχολούνται με το mainstream θέατρο. Έχει τη δική του λογική γιατί είναι πολύ δύσκολο να βγάλεις λεφτά με πρωτοπορία. Η πρωτοπορία είναι συχνά απρόσιτη στο κοινό. Οι άνθρωποι δεν ξέρουν τι κοιτάζουν. Όσο λαμπρή κι αν είναι η παράσταση, δεν μπορεί να μαγέψει το κοινό. Περιεχόμενο που δεν είναι αρκετά δεκτικό, που δεν είναι αρκετά αναγνωρίσιμο και που τελικά δεν είναι καθόλου σαφές, αλλά είναι εντελώς αδιάθετο, γίνεται ήδη τάση στα μεγάλα εθνικά θέατρα.
Και οι ιδιωτικοί θίασοι ζουν από δημοφιλείς παραστάσεις που ο κόσμος θέλει να δει πολλές φορές, επειδή στηρίζεται από τα χρήματα που μαζεύουν στο ταμείο. Δεν έχουν κρατικές επιχορηγήσεις και τα εναλλακτικά θέατρα περνούν σιγά σιγά σε άλλο επίπεδο, γίνονται θέατρα ψυχαγωγίας με επίκαιρα και πολιτικά θέματα, όλα σκηνωμένα με μεγάλη ακρίβεια, πολύ κλασικά και καλά μελετημένα.
Ενώ, από την άλλη, υπάρχουν πειραματισμοί στα εθνικά θέατρα. Νομίζω μάλιστα ότι υπάρχουν πάρα πολλοί πειραματισμοί και προειδοποιώ συνεχώς τους νέους που θέλουν να είναι αντισυμβατικοί, κάτι που είναι φυσιολογικό, αλλά νομίζω ότι το κοινό θα αρχίσει να αποφεύγει το πειραματικό θέατρο σε μεγάλα θεατρικά σπίτια. Πόσο θα διαρκέσει εκείνο το φαινόμενο των πειραματισμών στα εθνικά σπίτια, δεν μπορούσα να μαντέψω. Νομίζω ότι τώρα κινείται το πολιτικό θέατρο, γιατί δεν μπορείς πια να κάνεις θέατρο που δεν έχει συγκεκριμένο πολιτικό μήνυμα. Αν μη τι άλλο, τότε τουλάχιστον με την κριτική έννοια της επισήμανσης της φρίκης που μας έχει επιφέρει η πολιτική. Πράγματι, η πολιτική και οι πολιτικοί που έφεραν τον κόσμο σε μεγάλους πολέμους -και δυστυχία- θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με περιφρόνηση.
(Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο "Kulturen Pechat" με αριθμό 265, στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας "Sloboden Pechat" στις 25-26.01.2025)