Αρκετές ταινίες μεγάλου μήκους και ντοκιμαντέρ έλαβαν την «τελική τους κοπή» στο τραπέζι του μοντέρ του Μάρτιν Ιβάνοφ τα τελευταία χρόνια και το πιο επίκαιρο αυτή την περίοδο είναι το ντοκιμαντέρ «Ταξίδι με τα πόδια» της σκηνοθέτιδας Tamara Kotevska.

Το μοντάζ είναι μια διαδικασία στην οποία συνήθως εμπλέκονται μόνο δύο συγγραφείς ταινιών - ο σκηνοθέτης και ο μοντέρ. Εάν στη διαδικασία γυρισμάτων μιας συγκεκριμένης ταινίας εμπλέκονται εκατό άτομα - σκηνοθέτης, εικονολήπτης, παραγωγός, ηθοποιοί, κινηματογραφιστές και σκηνοθέτες, και η δυναμική του έργου μπορεί μερικές φορές να φαίνεται χαοτική, η τάξη μπαίνει στο χάος με το μοντάζ, όπου το ο σκηνοθέτης και ο μοντέρ συνέθεσαν την ιστορία σύμφωνα με το προκαθορισμένο σενάριο.

Τα τελευταία χρόνια, ο εκδότης Martin Ivanov είχε μια εξαιρετικά γόνιμη και δημιουργική περίοδο. Η υπογραφή του βρίσκεται στην πρώτη γραμμή πολλών ταινιών μεγάλου μήκους που είχαν αξιοσημείωτη επιτυχία σε φεστιβάλ κινηματογράφου. Ανάμεσά τους οι ταινίες «Sisters» της Ντίνας Ντούμα, «Homo» του Igor Ivanov, «Healer» του Gjorce Stavreski, «Sticker» του Georgi M. Unkovski, «Όλοι εναντίον όλων» του Andrej Koshak, «Kopanje» και «TM» του Ivica Dimitrijević κ.α. Σε αυτή την περίοδο, το ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους «Ταξίδι με τα πόδια» σε σκηνοθεσία Tamara Kotevska είναι το πιο επίκαιρο.

Την 15η «MakeDox» πραγματοποιήθηκε η μακεδονική πρεμιέρα της ταινίας ντοκιμαντέρ «The Walk» της σκηνοθέτιδας Tamara Kotevska. Ποια ήταν η πρόκληση του μοντάζ της ταινίας για εσάς;

- Δεδομένου ότι έπρεπε να αναθεωρήσουμε λίγο περισσότερες από διακόσιες ώρες υλικού βίντεο και σε αυτές τις διακόσιες ώρες να βρούμε νόημα, δραματουργική ροή και συναισθηματική δυναμική, να τα συμπιέσουμε τελικά σε μια ώρα και είκοσι λεπτά - το "Ταξίδι με τα πόδια" ήταν περισσότερο παρά πρόκληση. Πριν από το "Ταξίδι με τα πόδια" έχω δουλέψει κυρίως σε φόρμες μεγάλου μήκους που είναι πολύ πιο οργανωμένες για να δουλέψω. Υπάρχει ένα σενάριο σύμφωνα με το οποίο γυρίστηκε η ταινία, υπάρχει μια καθοριστική που αρχίζει και τελειώνει το δραματικό σύνολο.

Σε αυτή την περίπτωση, για πρώτη φορά, βρέθηκα «πλημμυρισμένος» από υλικό που χρειαζόταν συστηματική αναθεώρηση και συνεχή αναζήτηση τάξης μέσα στο χάος. Με την Tamara Kotevska περάσαμε μέρες και νύχτες λύνοντας ένα οπτικοακουστικό παζλ με αμέτρητες πιθανές λύσεις. Αμέτρητες φορές αντιμετωπίσαμε αδιέξοδα και κάπου στη μέση της διαδικασίας επανεκκινήσαμε νοητικά και αρχίσαμε να ψάχνουμε ξανά για τις απαντήσεις στα τρία αιώνια ερωτήματα που πρέπει να κάνει ο καθένας όταν κάνει κάτι δημιουργικό: τι;, γιατί; και πως; Και σιγά σιγά το μπερδεμένο κουβάρι των στελεχών άρχισε να ξετυλίγεται.

Το μήνυμα της ταινίας είναι πολυεπίπεδο. Πώς έγινε η διαστρωμάτωση τους κατά τη διαδικασία του μοντάζ;

– Στην αρχή η αφήγηση (μοντάζ) γινόταν μαζί με την ηχογράφηση. Για το πρώτο επίπεδο αφήγησης, οι μόνες μας συντεταγμένες προσανατολισμού ήταν η αρχή και το τέλος του ταξιδιού της κούκλας Αμάλ. Στο τέλος άλλαξαν κι αυτές οι συντεταγμένες καθώς «περπατούσαμε» στο μοντάζ. Τον πρώτο μήνα, καθώς ταξιδεύαμε μαζί με την κούκλα Amal και το κουκλοθέατρο, η Tamara παρατήρησε τις προσωπικές ιστορίες των κουκλοπαίχτων που ακολουθούσαν την Amal. Ήταν εκπληκτικό πώς αυτές οι ιστορίες συνέπεσαν με την προσφυγική μοίρα του κύριου ήρωα μας. Οι κουκλοπαίκτες Muayad και Fida ήταν κυριολεκτικά και συμβολικά το δεξί και το αριστερό χέρι της Αμάλ. Οι ιστορίες τους περιστρέφονται γύρω από το κύριο θέμα και υποστηρίζουν την αφήγηση όπως ακριβώς «βοηθούν» την Amal στο ταξίδι της και έτσι η ταινία πήρε μια άλλη ανθρώπινη νότα.

Κατά τη γνώμη μου, το πιο σημαντικό στρώμα στην ταινία είναι η αφήγηση, γιατί μέσα από αυτό το εκφραστικό μέσο η Αμάλ ενσαρκώνει τον εαυτό της και γίνεται κάτι περισσότερο από μια κούκλα. Μερικές από αυτές τις γραμμές στην τελική έκδοση χρονολογούνται από τις πρώτες μέρες των γυρισμάτων και του μοντάζ στην Τουρκία (τώρα Turkiye). Το ότι έπρεπε να το επεξεργαστούμε ως σκετς, με την αφήγηση που σκέφτηκε η Ταμάρα εμπνευσμένη από τις ίδιες τις τοποθεσίες, μας επέβαλε από την αρχή το ύφος της ταινίας.

Οι παραγωγοί Harry Grace και Orlando von Einsiedel από το "Grain Media" βοήθησαν πολύ στη δημιουργική διαδικασία. Όλα αυτά ακολουθήθηκαν από τη μουσική του συνθέτη Duke Bojadzhiev. Ο Duque βοήθησε στην ανάπτυξη της συναισθηματικής φόρτισης της ταινίας και τις στιγμές που είχαμε κρίσεις, η μουσική μας βοηθούσε να γεφυρώνουμε πιο εύκολα όλα τα δημιουργικά εμπόδια.

Αν συνήθως λέγεται ότι οι κινηματογραφιστές είναι το δεξί χέρι του σκηνοθέτη, τότε τι γίνεται με τους μοντέρ ταινιών;

– Θα πρέπει να ρωτήσετε τους σκηνοθέτες και τους παραγωγούς για αυτό. Και θα χρησιμοποιήσω ένα απόσπασμα από τον Sean Penn, όταν είπε αστειευόμενος σε μια συνέντευξη: «Τα επιδέξια χέρια στο μοντάζ μπορούν να σώσουν τον σκηνοθέτη από την αυτοκτονία» (The Cutting Edge: The Magic of Movie Editing, 2004).

Η διαδικασία εγκατάστασης συχνά διαρκεί αρκετούς μήνες. Τι είδους σκηνικό και τι είδους επικοινωνία μεταξύ του σκηνοθέτη και του μοντέρ είναι απαραίτητο για να έχουμε ένα επιτυχημένο τελικό προϊόν;

- Οι σκηνοθέτες και οι συντάκτες πρέπει να είναι προετοιμασμένοι και ψυχικά προσαρμοσμένοι σε έναν μαραθώνιο τρόπο δράσης και σκέψης από την αρχή. Φανταστείτε δύο άτομα να κάθονται σε μια έρημο όπου, ίσως, υπάρχει οικοδομικό υλικό για ένα μωσαϊκό. Πρώτα πρέπει να βρείτε το υλικό και μόνο μετά να φτιάξετε το μωσαϊκό. Χρειάζεται πολύς χρόνος και ο χρόνος που περνάτε με φίλους και αγαπημένα πρόσωπα περνάει πιο γρήγορα.

Η φιλική επικοινωνία είναι η βάση για το μοντάζ οποιασδήποτε ταινίας. Αν περάσετε το ένα τρίτο της ημέρας σε ένα μέρος, με ένα άτομο, τότε η μόνη επιλογή είναι να περάσετε αυτό το τρίτο με ηρεμία και μια ευχάριστη ατμόσφαιρα. Φυσικά υπάρχουν δημιουργικά επιχειρήματα και παράπονα, άλλωστε όλοι είμαστε άνθρωποι με διαφορετικά προβλήματα, τραύματα και διαφορετικά ιδιωτικά δίκτυα. Σε τέτοιες στιγμές, η υπομονή είναι το βασικό νόμισμα του συντάκτη. Η ποιότητα της αμοιβαίας επικοινωνίας φαίνεται πάντα στην οθόνη της ταινίας.

Σε τι διαφέρει η διαδικασία του μοντάζ από τη διαδικασία μετά την παραγωγή ενός συγκεκριμένου κινηματογραφικού έργου;

- Το μοντάζ είναι αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας μετά την παραγωγή. Το μοντάζ διαμορφώνει το δραματικό-ρυθμικό σύνολο της ταινίας, ενώ η μετα-παραγωγή αποτελείται από διάφορα στάδια, όπως: μοντάζ, επεξεργασία και σχεδιασμός ήχου, σύνθεση μουσικής, οπτικά εφέ, διόρθωση χρωμάτων, δημιουργία εισαγωγικών και εξώτερων κεφαλαίων, μετάφραση και προσαρμογή και τέλος. – παραγωγή τελικών αντιγράφων για κινηματογραφικές, τηλεοπτικές ή συνεχείς εκπομπές.

Το post-production είναι μια διαδικασία κατά την οποία ο σκηνοθέτης δεν «κυνηγάει» το ηλιοβασίλεμα για να πιάσει ένα πλάνο, δεν φοβάται τις προβλέψεις καταιγίδας, δεν παθαίνει ηλιακό έγκαυμα από γυρίσματα στους συν 40 βαθμούς, αλλά αντίθετα κάθεται σε ένα άνετο διθέσιο, τρώει καλό φαγητό, πίνει καλό καφέ και έχει το προνόμιο να δει την ταινία να βγαίνει από το κουκούλι της.

Στο χαρτοφυλάκιό σας υπάρχουν ήδη ντοκιμαντέρ, ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους, τηλεοπτικές σειρές. Υπάρχει διαφορά στην προσέγγιση του μοντάζ σε κάθε είδος ξεχωριστά;

- Φυσικά και υπάρχει. Κάθε ταινία απαιτεί ιδιαίτερη αντιμετώπιση, τόσο από τεχνικής όσο και από δημιουργικής άποψης. Αν μοντάρουμε ταινία μεγάλου μήκους, τότε η ιστορία μας είναι οικεία και είναι ήδη στα χαρτιά με τη μορφή σεναρίου, οι ηθοποιοί έχουν «παγώσει» στο χρόνο και μετά δεν έχουμε παρά να «ζογκλάρουμε» με το ηχογραφημένο υλικό.

Η φόρμα του ντοκιμαντέρ είναι πιο ελεύθερη και συχνά τα γυρίσματα πηγαίνουν παράλληλα με το μοντάζ και το σενάριο γράφεται στο μοντάζ. Αλλά τελικά, ο απώτερος στόχος για κάθε είδος και είδος είναι να αφηγηθεί την ιστορία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Εκτός από την Tamara Kotevska, έχετε συνεργαστεί μέχρι στιγμής με αρκετούς διαφορετικούς σκηνοθέτες, όπως οι Dina Duma, Igor Ivanov, Gjorce Stavreski, Ivica Dimitrijevic, Andrej Koshak, Trifun Sitnikovski. Τι εμπειρίες έχετε αποκτήσει στην επικοινωνία με διαφορετικούς ανθρώπινους χαρακτήρες ενώ εργάζεστε σε μια ταινία;

– Όλοι οι σκηνοθέτες με τους οποίους έχω συνεργαστεί επηρέασαν την εμπειρία μου στο μοντάζ. Διαφορετικές συνήθειες – διαφορετικές προσεγγίσεις, στυλ και είδη. Είναι σαν να είσαι μπασίστας ή ντράμερ σε πολλές μπάντες που ασχολούνται με διαφορετικά στυλ μουσικής, όπως, για παράδειγμα, μέταλ, ποπ, πανκ, ροκ, τζαζ, φολκ, κ.λπ... Η προοπτική διευρύνεται συνεχώς βιώνοντας διαφορετικές καταστάσεις και προσεγγίσεις στη σκηνοθεσία και το μοντάζ και με βοήθησε και με βοηθά ακόμα να δω τον κόσμο από πολλές οπτικές γωνίες.

Αυτή η διευρυμένη προοπτική έχει αναπτύξει την ικανότητά μου να προσεγγίζω τα προβλήματα με «ήρεμο μυαλό» και έχει αυξήσει την αυτοπεποίθηση και την ικανότητά μου να προσαρμόζομαι σε νέες καταστάσεις και νέες συνήθειες. Αυτή η προσαρμοστικότητα είναι το κλειδί για τη μεταβαλλόμενη φύση του μοντάζ ταινιών. Η αλληλεπίδραση με διαφορετικές ομάδες ανθρώπων σε διαφορετικά δημιουργικά περιβάλλοντα έχει ανοίξει το μυαλό μου και αυτό όχι μόνο συμβάλλει στην προσωπική μου κοσμοθεωρία, αλλά και, ελπίζω, συμβάλλει θετικά στις ταινίες που κάνουμε.

Τι ήταν καθοριστικό για να επιλέξεις το μοντάζ ως επαγγελματική προσπάθεια;

- Με ενδιέφερε η σκέψη ότι θα μπορούσα να φτιάξω παζλ με κινούμενες εικόνες, ηθοποιούς, μουσική, ιστορία...

Τι συμβουλή δίνεις στους νέους κινηματογραφιστές, δεδομένου ότι εργάζεσαι και ως μέντορας στη σχολή κινηματογράφου «Docunikulci» του «MakeDox»;

– Το είδος της συμβουλής που έχω λάβει από τους μέντοράς μου: μην φοβάστε να ασχοληθείτε. Ό,τι κι αν κάνουν στο μέλλον, ας μην περιμένουν και ας μην φοβούνται τι θέλουν να κάνουν. Τους συμβουλεύω ότι είναι καλύτερο να κάνεις μια κακή ταινία παρά να μην την κάνεις καθόλου. Είναι καλύτερα να σε κατακρίνουν για μια ταινία παρά να μην έχεις δουλειά να κριτικάρεις. Να είναι ανοιχτοί στην κριτική, να συνεργάζονται μεταξύ τους, να κάνουν ερωτήσεις, να «χτυπούν πόρτες» και να δουλεύουν με περιέργεια. Οι ιδέες δεν πέφτουν από τον Άρη, δουλεύονται. Έτσι μεγαλώνεις και έτσι μαθαίνεις.

Ποια έργα βρίσκονται αυτή τη στιγμή στον «πίνακα επεξεργασίας» σας;

- Αυτή τη στιγμή δουλεύω σε δύο ντοκιμαντέρ και μια ταινία μεγάλου μήκους. Δεν θα έλεγα τους τίτλους γιατί πιθανότατα θα άλλαζαν μέχρι το τέλος του post-production, οπότε αυτή η απάντηση δεν θα είναι σχετική σε ένα χρόνο από τώρα.

(Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο "Kulturen Pechat" με αριθμό 246, στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας "Sloboden Pechat" στις 07-09.09.2024)