Η κινηματογραφική παραγωγός Pavlina Proevska έχει αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στον κινηματογράφο και μέσα από τις ταινίες που παράγει θέλει να αφήσει ίχνη για τη δουλειά της, αλλά και για την πολιτιστική κληρονομιά της πΓΔΜ.

Το χαρτοφυλάκιο της Pavlina Proevska περιλαμβάνει δύο μεγάλου μήκους ταινίες, δύο μικρού μήκους, τρία ντοκιμαντέρ μεγάλου σχήματος, πολλά βίντεο και δύο μουσικά άλμπουμ. Εργάζεται ως ανεξάρτητος παραγωγός ταινιών από το 1986, όταν ίδρυσε την εταιρεία «Pavlina LTD» με έδρα τη Νέα Υόρκη των Η.Π.Α. Αυτές τις μέρες είναι παρούσα στα Σκόπια με σκοπό να συμπεριλάβει επαγγελματίες του κινηματογράφου της πΓΔΜ σε κάποια από τα έργα της.

Είστε παρών στα Σκόπια εδώ και ένα μήνα. Με ποιο σκοπό και υποχρεώσεις;

– Με μια φανταστική ομάδα νέων επαγγελματιών του κινηματογράφου εργαζόμαστε για την τελική επεξεργασία μιας ταινίας ντοκιμαντέρ, καθώς και για την παραγωγή ενός ψηφιακού master της ταινίας που σαρώθηκε σε HD από αντίγραφο 35 χιλιοστών, ώστε να μπορεί να διανεμηθεί σε ψηφιακή πλατφόρμες που δεν υπήρχαν την εποχή που κατασκευάστηκε. Η διαδικασία είναι γνωστή ως "REDUX", που σημαίνει ότι η ταινία δεν ξαναηχογραφείται, αλλά ξαναφτιάχνεται. Αυτή η εκ νέου επεξεργασία συνεπάγεται ένα νέο μοντάζ, νέα μουσική και ειδικά εφέ που γίνονται από έναν σπάνια ταλαντούχο δημιουργό CGI (εικόνες που δημιουργούνται από υπολογιστή) από τα Σκόπια.

Πώς προέκυψε το ενδιαφέρον για τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ για τον συγγραφέα Stojan Hristov;

- Πρώτα έμαθα για τον Stojan Hristov διαβάζοντας ένα κείμενο με τίτλο «Η επιστροφή στην πατρίδα». Ήταν ακριβώς πριν από 15 χρόνια. Η πορεία της ζωής του είναι καθρέφτης της μακεδονικής συνείδησης. Πίσω το 1911, έφτασε στις Ηνωμένες Πολιτείες δηλώνοντας ότι είναι «Βούλγαρος από τη Μακεδονία», όπως του είπαν στην εκκλησία του χωριού του, 60 χρόνια αργότερα, πριν ολόκληρο το μακεδονικό κοινό δηλώσει περήφανα ότι η πιο ευτυχισμένη στιγμή του ζωή ήταν όταν ανακάλυψε ότι τα βιβλία του θα μεταφραστούν στη «...τη μακεδονική γλώσσα, τη μητρική μου γλώσσα, τη γλώσσα που μιλούσε η μητέρα μου...», ξεκαθαρίζοντας έτσι την οικειοποίησή του, η οποία δυστυχώς συνεχίζεται ακόμη. Η ταινία «My American Pilgrimage» προσπαθεί να κλείσει αυτό το ερώτημα. Η τεκμηρίωση των ιστοριών της ζωής μας στη Μακεδονία, όπου κι αν συνέβησαν στον κόσμο, θα πρέπει να είναι η κορυφαία προτεραιότητα της κινηματογραφικής πολιτικής στη Μακεδονία.

Εργάζεστε και ζείτε μακριά από τη Μακεδονία εδώ και πολλά χρόνια και λίγοι γνωρίζουν τη δουλειά σας. Πρακτικά πόσα χρόνια ασχολείσαι με την παραγωγή ταινιών και πόσα έργα έχεις πραγματοποιήσει μέχρι στιγμής;

- Το 1988 έκανα την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία, με τη συμμετοχή του θρυλικού πράκτορα 007, Ρότζερ Μουρ. Η ταινία ολοκληρώθηκε σε δύο μήνες, πούλησε σε δύο ημέρες, έχει μέχρι στιγμής εισπράξει δύο εκατομμύρια δολάρια, δηλαδή 20 φορές τον προϋπολογισμό παραγωγής της.

Στη συνέχεια, οπωσδήποτε παράτησα τη δουλειά μου στο τμήμα βραδινών ειδήσεων στο αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο CBS. Το μισάωρο σχήμα των αμερικανικών απογευματινών ειδήσεων δεν επέτρεπε η διάρκεια των δελτίων ειδήσεων να ξεπερνά το ενάμιση λεπτό. Δεν μου άρεσε αυτός ο περιορισμός, η ταινία μου δίνει πολύ περισσότερη ελευθερία και χρόνο να πω την ιστορία που θέλω να πω. Μέχρι στιγμής έχω κάνει παραγωγή ή συμπαραγωγή δύο ταινιών μεγάλου μήκους, δύο μικρού μήκους, τρία ντοκιμαντέρ μεγάλου σχήματος, πολλά βίντεο και δύο μουσικά άλμπουμ.

Δεδομένου ότι πρόκειται για μια πραγματική βιομηχανία, ποια χαρακτηριστικά χαρακτήρα χρειάζονται για να διατηρήσει κανείς και να επιμείνει στο επάγγελμα;

- Το να είσαι καλός παραγωγός απαιτεί δύο πράγματα - επιμονή και τυφλή πίστη. Να έχει μεγάλες γενικές γνώσεις και ιδιαίτερο ταλέντο στην επιλογή του κατάλληλου έργου. Αλλά η πολύ μακροπρόθεσμη επιτυχία στη βιομηχανία του κινηματογράφου, μιλώ για ανεξάρτητες παραγωγές εκτός του συστήματος στούντιο του Χόλιγουντ, εξαρτάται από μια υπόθεση – ότι ο παραγωγός αναφέρει τις τρεις πιο σημαντικές προϋποθέσεις που απαιτούνται για να γίνει μια καλή ταινία και έτσι να πετύχει εμπορική επιτυχία. Γιατί μόνο η εμπορική επιτυχία του παραγωγού θα του επιτρέψει να τον αποκαλούν «ανεξάρτητο».

Δυστυχώς, στη Μακεδονία δεν υπάρχει τέτοια πραγματική παραγωγή για την οποία μιλάμε, γιατί, απ' όσο γνωρίζω, καμία μακεδονική ταινία που παράγεται/παραγωγή δεν έχει σημειώσει εμπορική επιτυχία. Οι ψευδείς διαφημιστικές ειδήσεις μάρκετινγκ που εξαπατούν το μακεδονικό κοινό με κάποιες προβολές και διανομές εκτός Μακεδονίας, είναι απλώς καλά εξασκημένη αυτοπροβολή των ίδιων των κινηματογραφιστών. Αν η ταινία γίνει αποδεκτή από ένα πρακτορείο πωλήσεων που θα προσπαθήσει να την πουλήσει, δεν σημαίνει ότι «πουλήθηκε».

Λόγω άγνοιας για το πώς λειτουργεί η διανομή ταινιών στον κόσμο, στο κοινό της ΠΓΔΜ πωλούνται νεφελώματα για πωλημένες ταινίες και επιτυχημένες συμβάσεις διανομής που, στην πραγματικότητα, καταλήγουν σε μια προσπάθεια πώλησης, όχι σε πραγματική πώληση. Συνιστώ στα πρακτορεία που διανέμουν τα κεφάλαια να κάνουν αυτή τη διάσημη ερώτηση από την ταινία του Τομ Κρουζ, όταν ρωτά τον ατζέντη του: «Δείξε μου τα χρήματα!», δηλ. «Δείξε μου τα χρήματα!» Μόνο τότε το κοινό της ΠΓΔΜ μπορεί να πιστέψει στο εμπορική επιτυχία της ταινίας. Δυστυχώς, μια μικρή ομάδα εκπαιδευμένων μακεδόνων κινηματογραφιστών έχει κεφαλαιοποιήσει την άγνοιά της για το πώς λειτουργεί η πραγματική κινηματογραφική βιομηχανία στον κόσμο και παραπλανούν το κοινό σχετικά με τις υποτιθέμενες επιτυχίες τους.

Αυτή η στάση απέναντι στην «πραγματική» (ανύπαρκτη) κινηματογραφική βιομηχανία στη Μακεδονία πηγάζει από τη στάση του μεγαλύτερου αριθμού παραγωγών της ΠΓΔΜ ότι κάποιος τους χρωστάει χρήματα για να γυρίσει μια ταινία, περιμένοντας χρόνια να διατεθούν κονδύλια από τον κινηματογραφικό προϋπολογισμό. Χάνουν τα καλύτερα χρόνια εργασίας περιμένοντας και λόγω μιας τέτοιας στάσης απέναντι στο επάγγελμά τους, δεν χρειάζεται να αναρωτηθούν αν η ταινία έχει πραγματικές πιθανότητες να πετύχει. Και αυτό το ερώτημα όχι μόνο δεν το κάνουν οι παραγωγοί, αλλά ούτε και αυτοί που διανέμουν (διασκορπίζουν) τα χρήματα.

Η απαίτηση χρηματοδότησης μιας ταινίας θα πρέπει να ξεκινά απαντώντας σε τρία ερωτήματα: ποιο είναι το κοινό αυτής της ιστορίας, ποια είναι η εμπορική ιδέα για το έργο που θα εξασφαλίσει την εμπορική επιτυχία και αν αυτή η ταινία έχει εθνική αξία. Οπωσδήποτε, μην αμελήσετε την τρίτη ερώτηση, γιατί τα χρήματα δεν είναι από τον Θεό, αλλά από τους ανθρώπους.

Μια επαγγελματική, νηφάλια συζήτηση για αυτό το θέμα είναι ο μόνος τρόπος για να ενθαρρυνθεί η ηθική και οικονομική ευθύνη από την πλευρά των παραγωγών που θα ήθελαν να είναι σεβαστοί στο επάγγελμα, και επομένως επιτυχημένοι. Κατά την επιλογή ενός έργου, ο παραγωγός θα πρέπει να απαντήσει στις προαναφερθείσες ερωτήσεις, ώστε πρώτα από όλα να πειστεί ο ίδιος ότι έχει επιλέξει το σωστό έργο. Είναι αυτονόητο ότι ένα καλό σενάριο είναι η βασική προϋπόθεση για ένα έργο. Αλλά αν λάβετε υπόψη ότι κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, περίπου το 30 τοις εκατό του σεναρίου θα αλλάξει, η συγκεκριμένη βάση του έργου είναι η ίδια η ιδέα του πώς αυτή η ιστορία θα παρουσιαστεί σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο. Γιατί και με το καλύτερο σενάριο, αν δεν απαντηθεί για ποιον είναι φτιαγμένη αυτή η ταινία, δεν θα έχει εμπορικό μέλλον. Η καλλιτεχνική επιτυχία είναι υποκειμενική, γι' αυτό και μιλάω μόνο για τις οικονομικές ευθύνες ενός παραγωγού, που δεν πιάνει την τσέπη του για να πραγματοποιήσει την ταινία.

Πριν από λίγους μήνες μια ταινία σας αρχειοθετήθηκε στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου στην Ουάσιγκτον. Για ποια ταινία αναφέρεται και τι σημαίνει για εσάς προσωπικά;

- Για μένα, αυτού του είδους η αναγνώριση δικαιώνει ολόκληρη την παραγωγική μου πορεία. Αυτή η τιμή είναι πιο σημαντική για μένα από οποιαδήποτε υποψηφιότητα. Η ταινία «Happy Hell Night» γίνεται δεκτή στην Ταινιοθήκη της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου στις Ηνωμένες Πολιτείες, γιατί γυρίστηκε στα 35 mm και δούλεψα στην αρχή των γιουγκοσλαβικών πολέμων, άρα έχει ιστορική αξία. Μερικές φορές ο χρόνος από μόνος του προσθέτει αξία σε μια ταινία, σε αυτήν την περίπτωση δύο από τους ηθοποιούς, στη συνέχεια στην αρχή της καριέρας τους, ο Σαμ Ρόκγουελ είναι τώρα υποψήφιος για Όσκαρ και η ηθοποιός της τηλεόρασης Τζόρτζια Φοξ είναι διάσημη.

Λέω, λοιπόν, ότι είναι περισσότερο μια νέα αναβίωση της ταινίας που βρίσκεται σε ενεργή ψηφιακή διανομή μέσω του θρυλικού διανομέα Samuel Goldwyn Films. Για μια ταινία με τέλος τρόμου, αυτό είναι, ωστόσο, ένα "happy end" καθώς το αρνητικό της ταινίας θα διατηρηθεί για αιώνες. Με γεμίζει η αίσθηση ότι αφήνω κάτι δικό μου που θα διατηρηθεί για πολύ, πολύ καιρό μετά από μένα. Και κατά κάποιο τρόπο δικαιώνει και εκτιμά το επάγγελμα στο οποίο έχω αφιερώσει 30 χρόνια.

Το ξεκίνημά σας, ωστόσο, σχετίζεται με τη δημοσιογραφία και τη δουλειά στις βραδινές ειδήσεις του CBS News. Τι σημαίνει για εσάς το δημοσιογραφικό επάγγελμα και πώς έγινε η στροφή στην κινηματογραφική παραγωγή;

– Η δουλειά στο CBS με ενέπνευσε και με προετοίμασε για την παραγωγή ταινιών. Αξέχαστες στιγμές στη δουλειά μου είχα όταν παρακολούθησα τη συνάντηση του Ρήγκαν με τον Γκορμπατσόφ στη Γενεύη, τους Χειμερινούς και Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες το 1984, συναντήσεις με πολιτικούς όπως ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου και ο γιος της Ίντιρα Γκάντι όταν διορίστηκα παραγωγός για το CBS στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όλα αυτά με προετοίμασαν πώς να συμπεριφέρομαι παρουσία τέτοιων ανθρώπων και να αποκτήσω αυτοπεποίθηση και τη γνώση ότι δεν είμαι λιγότερο από αυτούς τους ανθρώπους.

Μια από τις καλύτερες συμβουλές στα πρώτα μου χρόνια στο CBS μού δόθηκε από ένα από τα λίγα μαύρα στελέχη του CBS εκείνη την εποχή, που μου είπε: «Ποτέ μην νομίζεις ότι αξίζεις λιγότερο, γιατί είσαι διαφορετικός, σκέψου τον εαυτό σου. πολύ περισσότερο…» Έτσι ξεκίνησε η οικοδόμηση της αυτοπεποίθησής μου. Μόνο λίγα χρόνια αργότερα μπόρεσα να καθίσω με τον θρυλικό Roger Moore και να ηχογραφήσω τη φωνή του για την πρώτη μου μεγάλου μήκους ταινία The Magical Snowman.

Ποιο είναι το προσωπικό ιστορικό της αποχώρησής σας από τη Μακεδονία και της ζωής και της εργασίας σας στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ;

- Τελειώνοντας το Λύκειο πήγα στο Βελιγράδι για να σπουδάσω γαλλικά και γερμανικά. Πολύ γρήγορα κατέληξα στο συμπέρασμα ότι αυτό που θα σπούδαζα για τέσσερα χρόνια στο Βελιγράδι, θα μπορούσα να το μάθω πολύ πιο γρήγορα στο Παρίσι, όπου τελείωσα σπουδές στις Δημόσιες Σχέσεις και μετά έφυγα για τις Ηνωμένες Πολιτείες με σκοπό να μάθω αγγλικά και μετά. Επιστρέφω στη Γιουγκοσλαβία. Αλλά όσο περισσότερο άνοιγε ο κόσμος μπροστά μου, τόσο μεγαλύτερη ήταν η επιθυμία μου για νέες και νέες γνώσεις. Ξέρετε, η περιέργεια είναι μια μεταδοτική ασθένεια και σε αυτή τη διαδικασία, φυτρώνει και η φιλοδοξία.

Για σχεδόν 30 χρόνια, διευθύνετε το Μακεδονικό Συμβούλιο Τεχνών στη Νέα Υόρκη. Τι είδους οργάνωση είναι και ποιες είναι οι δραστηριότητές της;

- Το Συμβούλιο ιδρύθηκε το 1994 με στόχο την προβολή της μακεδονικής πολιτιστικής κληρονομιάς στις ΗΠΑ και στον κόσμο. Στην αρχή δουλέψαμε σε προωθητικές εκδηλώσεις, προωθητικές ενέργειες στο αποκλειστικό «Plaza Hotel» στη Νέα Υόρκη, συναυλίες στο «Carnegie Hall», εκθέσεις... Όμως είδα ότι τέτοιες εκδηλώσεις δεν αφήνουν διαρκές σημάδι στον πολιτισμό της Μακεδονίας και ότι η φυσική μακεδονική πολιτιστική κληρονομιά στον κόσμο είναι κυριολεκτικά ανύπαρκτη. Γι' αυτό επικεντρώθηκα ξανά σε έργα που αφήνουν μόνιμες εντυπώσεις. Θα ξεχωρίσω δύο: σε συνεργασία με τον δήμαρχο της πόλης του Ντόβερ, όπου έζησε ο Στόγιαν Χρίστοφ, χτίστηκε ένα μνημείο του, το οποίο είναι πλέον καταχωρημένο ως επίσημο τουριστικό αξιοθέατο στην πολιτεία του Βερμόντ. Στο μνημείο, εκτός από τα αγγλικά, οι τίτλοι των βιβλίων του είναι γραμμένοι και στα μακεδονικά.

Το δεύτερο μεγάλο έργο ήταν η δημιουργία μιας μόνιμης συλλογής από 30 μακεδονικές λαϊκές νυφικές φορεσιές, τις οποίες δωρίσαμε σε ένα από τα τρία μεγαλύτερα εθνογραφικά μουσεία των Ηνωμένων Πολιτειών, το Διεθνές Μουσείο Λαϊκής Τέχνης (MOIFA) στην πόλη Σάντα Φε στην πολιτεία του Νέου Μεξικού, όπου θα φυλάσσεται αυτή η συλλογή εκατοντάδες και εκατοντάδες χρόνια... Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι για πρώτη φορά στην εθνογραφική μας ιστορία η συλλογή είχε εκτίμηση μουσείου που έφτασε τα 800.000 δολάρια ΗΠΑ! Λίγοι από τους εθνογράφους μας γνωρίζουν ότι, για παράδειγμα, το νυφικό του Mario κοστολογείται στα 32.000 δολάρια! Στο πλαίσιο του έργου εκδόθηκε επίσης μια μονογραφία και τα κοστούμια εκτέθηκαν στο μουσείο για 11 μήνες. Η μόνιμη τεκμηρίωση και τα έργα που αφήνουν ανεξίτηλα μακεδονικά ίχνη είναι η δέσμευση του Μακεδονικού Συμβουλίου Τεχνών και δική μου, ως ιδρυτής του.

Συνεργάζεστε με παραγωγούς ταινιών της ΠΓΔΜ και ποιες είναι οι προοπτικές της μακεδονικής κινηματογραφικής βιομηχανίας;

- Η σημερινή συνεργασία με την ομάδα μετά την παραγωγή με έχει καταπλήξει. Φεύγω από τη Μακεδονία πολύ ικανοποιημένος με τα αποτελέσματα και με ανανεωμένη πίστη στις προοπτικές των νέων κινηματογραφιστών στη Μακεδονία. Ευτυχώς, είναι ακόμα ανέγγιχτοι από την ηθική κηλίδα που υπάρχει στους παλαιότερους κινηματογραφιστές. Νομίζω ότι στις νεότερες γενιές σιγοκαίει αυτό που μου δίνει τη δύναμη να επιβιώσω σε αυτά τα νερά στη Νέα Υόρκη και διεθνώς για περισσότερα από 40 χρόνια. Πρέπει να είσαι επίμονος, να πιστεύεις. Δεν είναι τυχαίο ότι το λογότυπο της εταιρείας παραγωγής μου στη Νέα Υόρκη γράφει: «Η ουσία της δουλειάς παραγωγής περιλαμβάνει αντοχή, επιμονή και πίστη».

(Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο "Kulturen Pechat" με αριθμό 182, στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας "Sloboden Pechat" στις 10-11.6.2023)