Η αλλαγή στο γεωστρατηγικό σχέδιο συμβαίνει πιο γρήγορα από όσο μπορούμε να φανταστούμε. Με άλλα λόγια, αυτή είναι μια εποχή κατά την οποία λαμβάνουν χώρα μια σειρά από διεργασίες που αφήνουν σημάδια στη νέα αρχιτεκτονική του κόσμου, άρα και στα κοινωνικά συστήματα – τη διάταξη και τη διαχείρισή τους. Αν και αφιερώσαμε πολύ χρόνο στη συζήτηση στη χρήση βίας, ειδικά στον αγώνα για την καλύτερη θέση στη νέα αρχιτεκτονική (συγκεκριμένα την κατάσταση στην Ουκρανία), θα ήμασταν ελλιπείς αν δεν αναφερόμασταν σε όλα τα όργανα εξουσίας που χρησιμοποιούν οι πολιτείες και οι πιο σοβαροί δρομείς για τον θρόνο σε εκείνο τον αγώνα.

Η οικονομία, για την οποία το όλο παιχνίδι είναι ουσιαστικά ένα από τα πιο σοβαρά όργανα εξουσίας, που εκτός από «στρατιωτικοποιημένη» το προηγούμενο διάστημα, γνώρισε σοβαρή εξέλιξη, αλλά προκαλεί και κραδασμούς. Ως εκ τούτου, θα λέγαμε ότι ως μια από τις γραμμές προσπάθειας ή ένα σύνολο συναφών δραστηριοτήτων και λειτουργιών, που χρησιμοποιούν τα κράτη στον γεωστρατηγικό ανταγωνισμό, είναι η οικονομία ως όργανο εξουσίας. Οι κυρώσεις δεν είναι παρά μόνο αυτό – χρήση αυτού του μέσου εξουσίας για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου πολιτικού στόχου.

Ένα από τα θέματα που έχουμε επισημάνει εδώ και καιρό που πρέπει να καλυφθεί ή να εξεταστεί είναι η διαδικασία αποδολαριοποίησης. Αυτή η διαδικασία έγινε ιδιαίτερα επίκαιρη από την πλευρά των ρεβιζιονιστών, δηλαδή των λεγόμενων αυταρχικά καθεστώτα που πιστεύουν ότι μέσω αυτού θα καταφέρουν να μειώσουν ή να ελαχιστοποιήσουν το περιθώριο ελιγμών αυτών που τα αμφισβητούν: τα φιλελεύθερα-δημοκρατικά συστήματα (που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο βρίσκονται στην κορυφή ή στο θρόνο στο γεωστρατηγικό περιβάλλον). Στην πράξη αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί τα τελευταία τριάντα και πλέον χρόνια η κυριαρχία της φιλελεύθερης δημοκρατίας δημιούργησε συνθήκες για την ανάπτυξη πολιτικών δράσεων μέσω των οποίων η οικονομία και οι κυρώσεις έχουν χρησιμοποιηθεί ως πολύ ισχυρό εργαλείο πειθούς και για την επίτευξη πολιτικών στόχων. Ακόμη, αν θέλετε, ο ΟΗΕ ως ένα από αυτά τα μέσα εξουσίας τα έχει προβλέψει στον Χάρτη στο κεφάλαιο έκτο - ειρηνική επίλυση διαφορών.

Ως μηχανισμός, οι κυρώσεις είχαν μικτό αποτέλεσμα. Σε μεγάλο αριθμό περιπτώσεων, ήταν ένα αποτελεσματικό εργαλείο που συνδυάστηκε με επιτυχία μέσω της επιχειρησιακής διαχείρισης και χρησιμοποιήθηκε ως μέσο πειθούς, αλλά και για τη διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης. Σε άλλες περιπτώσεις, σύμφωνα με ορισμένες απόψεις, οι κυρώσεις ως εργαλείο θα μπορούσαν να είναι εξαιρετικά αρνητικές και να προκαλέσουν ανθρωπιστικά διλήμματα. Πάρτε το παράδειγμα των κυρώσεων κατά του Ιράκ και του μεγάλου αριθμού αντιπαραθέσεων που προέκυψαν ως υποπροϊόν – εντελώς απροσδόκητα. Βασιζόμενη σε προηγούμενες επιτυχίες (και πάλι άμεσα ή έμμεσα), η φιλελεύθερη δημοκρατία έχει ενωθεί για να ενισχύσει τα περιθώρια ελιγμών και κατά κάποιο τρόπο επανέλαβε οικονομικά μέτρα, κυρώσεις, τοποθετώντας τα ως μέρος του δικού της επιχειρησιακού σχεδιασμού και προσέγγισης ή ως απάντηση σε προκλήσεις – τη δεδομένη στιγμή Ρωσία, Κίνα ή Ιράν. Μία από τις προϋποθέσεις επιτυχίας αυτών των προσπαθειών είναι η υπόθεση ότι μεγάλο μέρος του παγκόσμιου εμπορίου γίνεται περισσότερο ή λιγότερο σε ένα σωστό νομισματικό σύστημα στο οποίο το δολάριο είναι το κύριο νόμισμα που χρησιμοποιείται για συναλλαγές, πληρωμές και τιμές. Ως εκ τούτου, οι κυρώσεις σχεδιάζονται στοχεύοντας στους οικονομικούς μηχανισμούς και διαδικασίες που εξαρτώνται από αυτό το νομισματικό σύστημα και για τις οποίες έχει δημιουργήσει πρακτικές, πολιτικές, πρωτόκολλα και θεσμούς για να τα λειτουργήσει όλα.

Για το σκοπό αυτό, οι ρεβιζιονιστές, μεταξύ άλλων, ήθελαν να αλλάξουν αυτές τις παραδοχές στις οποίες το κυρίαρχο νόμισμα θα είναι το δολάριο και έτσι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έχουν το κύριο ατού στην εφαρμογή της οικονομίας ως μέσο εξουσίας. Υπό αυτή την έννοια, τίθεται το ερώτημα: τι θα συμβεί εάν το δολάριο ως νόμισμα χάσει τη στρατηγική του σημασία ή εάν υπάρχει εναλλακτική λύση; Σύμφωνα με ορισμένες απόψεις, αυτό μειώνει σημαντικά τις δυνατότητες επιρροής ενός δεδομένου συστήματος μέσω κυρώσεων. Επιπλέον, μπορεί να προκαλέσει σεισμό που η ανάκαμψη από αυτό το οικονομικό μέτρο ή την κύρωση μπορεί να κλονίσει την κορυφή της ισχύος που δημιούργησε το μέτρο. Χωρίς να υπεισέλθουμε σε λεπτομέρειες (λόγω χώρου) για το αν και κατά πόσον αυτές οι θεωρίες έχουν την δικαίωσή τους, θα προσπαθήσουμε να δούμε τα πράγματα από αυτή την οπτική γωνία. Με τους απλούστερους όρους, η αποδολαριοποίηση αναφέρεται στη μείωση της κυριαρχίας του δολαρίου στις παγκόσμιες αγορές. Είναι η διαδικασία αντικατάστασης του δολαρίου ΗΠΑ ως νομίσματος που χρησιμοποιείται για το εμπόριο πετρελαίου και/ή άλλων εμπορευμάτων, η αγορά δολαρίων ΗΠΑ για συναλλαγματικά αποθέματα, οι διμερείς εμπορικές συμφωνίες και η αντικατάσταση της πρακτικής της εκφραστικής αξίας περιουσιακών στοιχείων σε δολάρια. Σύμφωνα με ορισμένες απόψεις, οι επιπτώσεις της αποδολαριοποίησης μπορεί να είναι πολύπλευρες. Αυτή η διαδικασία, εάν είναι επιτυχής, θα μπορούσε να προκαλέσει μακροπρόθεσμες συνέπειες που θα σήμαιναν λιγότερη ζήτηση για δολάρια και μείωση της αξίας των δολαρίων στις αγορές συναλλάγματος. Θα σημάνει αυξημένο κόστος εισαγωγής (ειδικά για όλους όσους εξαρτώνται από το δολάριο ως νόμισμα στο εξωτερικό εμπόριο), αλλά και εξαθλίωση, κυρίως των Αμερικανών εργαζομένων που έχουν ήδη επιβαρυνθεί με τις επιπτώσεις του πληθωρισμού.

Κάποιες αναλύσεις έχουν συνδέσει αυτή τη διαδικασία με τον σεισμό στο τραπεζικό σύστημα, που αυτή τη στιγμή κλονίζει το «δυτικό ημισφαίριο αυτού του κλάδου». Η απώλεια της σημασίας του δολαρίου ή της ζήτησης για αυτό, σύμφωνα με ορισμένες απόψεις, έχει επηρεάσει, για παράδειγμα, την αύξηση του ενδιαφέροντος για τίτλους (για να δικαιολογηθεί η βιωσιμότητα του δολαρίου) και λόγω της εικονικής ρευστότητας, σχεδιασμένη με ακρίβεια με αυτή την υπόθεση της ανωτερότητας του δολαρίου άρχισαν να «πυροβολούν» μια σειρά από τράπεζες. Παραδοσιακά, η αξία οποιουδήποτε νομίσματος εξαρτάται από τα περιουσιακά στοιχεία που κατέχει η χώρα που εκδίδει αυτό το νόμισμα. Πριν από περίπου 100 χρόνια, για παράδειγμα, το πιο περιζήτητο παγκόσμιο νόμισμα ήταν η βρετανική λίρα. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Αμερική, σχετικά αλώβητη, κατάφερε να αποκτήσει το μεγαλύτερο μέρος των πολεμικών αποθεμάτων χρυσού και μετά άρχισε τη διαδικασία αντικατάστασης της λίρας ως νομίσματος του παγκόσμιου εμπορίου. Το 1944, 44 χώρες υπέγραψαν τη Συμφωνία του Μπρέτον Γουντς, προωθώντας το διμερές εμπόριο μεταξύ των χωρών σε δολάρια ΗΠΑ και η τιμή του χρυσού καθοριζόταν από το δολάριο ΗΠΑ. Με την πάροδο του χρόνου ή μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του XNUMX, η κατοχή δολαρίων ΗΠΑ θεωρούνταν πιο επικερδής από την κατοχή μετοχών ή χρυσού. Αυτή την τάση ακολούθησαν πολλές χώρες.

Αυτή την περίοδο υπάρχουν κινήσεις με τις οποίες το δολάριο διαχωρίζεται από τον χρυσό και γίνεται ακόμη πιο κυρίαρχο. Πρώτα έρχεται το λεγόμενο London Gold Pool (London Gold Pool) ή συγκέντρωση αποθεμάτων χρυσού μιας ομάδας οκτώ κεντρικών τραπεζών στις Ηνωμένες Πολιτείες και επτά ευρωπαϊκές χώρες, που σήμαινε συμφωνία συνεργασίας και διατήρησης του συστήματος μετατρέψιμων νομισμάτων Bretton Woods με σταθερή ισοτιμία και άμυνα της τιμής του χρυσού. Λόγω των αρνητικών επιπτώσεων που εμφανίστηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες ενόψει του πολέμου στο Βιετνάμ, ο Πρόεδρος Νίξον τερματίζει τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό. Αυτή η αποσύνδεση του δολαρίου από τον χρυσό έκανε το δολάριο ΗΠΑ να εξαρτάται από τη ζήτηση της αγοράς αυτή καθαυτή, παρά από τα περιουσιακά στοιχεία που κατείχε η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Ως πρόσθετο μέτρο που καταφέρνουν πολιτικά οι ΗΠΑ να επιβάλουν σε παγκόσμιο επίπεδο, η εισαγωγή του λεγόμενου. διαπραγμάτευση του δολαρίου πετρελαίου ή σύνδεση της παγκόσμιας τιμής του πετρελαίου με το δολάριο. Αυτό από μόνο του κάνει το δολάριο ένα εξαιρετικά περιζήτητο νόμισμα και επηρεάζει άμεσα τη ζήτηση για συναλλαγές σε δολάρια.

Ένα επιπλέον συν για το δολάριο ήταν η εντατικοποίηση της παγκοσμιοποίησης και η διεύρυνση της αγοράς (κατά τα άλλα, η θεραπεία του καπιταλισμού) μετά την κατάρρευση των μπλοκ. Ως εκ τούτου, το ελεύθερο εμπόριο, σύμφωνα με όσους επικρίνουν αυτήν την προσέγγιση, γίνεται μείζον στόχος στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Όλα τα καθεστώτα που δεν έχουν ελεύθερο εμπόριο ή κυκλοφορία αγαθών, ανθρώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίων για τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι αυταρχικά και ανεπιθύμητα. Λοιπόν, σύμφωνα με τους επικριτές αυτής της πολιτικής, οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκινούν μια εξωτερική πολιτική σύμφωνα με την οποία, αν δεν υπάρχει ελευθερία, θα πρέπει να δημιουργηθεί, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πόλεμο ή χρήση βίας.

Παράλληλα, η ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορίας, από τις οποίες σύμφωνα με ορισμένες αναλύσεις αρχικά ή στις αρχές της δεκαετίας του '80, ακόμη και το 2014% συσχετίζονται και εξαρτώνται από τις ΗΠΑ, και επομένως η εμπορία αυτών των τεχνολογιών αντιπροσωπεύει μια άλλη ένεση (ζήτηση) το αμερικανικό δολάριο. Πέρα από όλα αυτά, ακόμη και οι διμερείς εμπορικές συμφωνίες αναγκάζονται να είναι σε δολάρια ΗΠΑ. Μετά το XNUMX και τις κυρώσεις στη Ρωσία, παράλληλα με την όλη μηχανική του ρεβιζιονισμού, η Ρωσία μαζί με την Κίνα ξεκινά κάτι που επιβουλεύτηκε και ο Καντάφι. Η αποδολαριοποίηση έχει εν τω μεταξύ ξεκινήσει από ορισμένες χώρες σε διμερείς συμφωνίες. Η Βραζιλία, η Κίνα, η Αυστραλία, η Αργεντινή, η Αίγυπτος, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ιράν, η Ιαπωνία, η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ και η Τουρκία έχουν επίσης αρχίσει να ξεφεύγουν από το «μονοπώλιο» του δολαρίου ΗΠΑ.

Η αποδολαριοποίηση ως μέρος της ρεβιζιονιστικής πολιτικής της Ρωσίας, μαζί με την Κίνα, άρχισε να βιώνει την κορύφωσή της πέρυσι. Υπολογίζεται ότι το παγκόσμιο εμπόριο σε δολάρια ΗΠΑ έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 20 τοις εκατό μόνο τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Αυτό μπορεί να αντικατοπτρίζεται στα συναλλαγματικά στοιχεία ενεργητικού του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, όπου το μερίδιο του δολαρίου ΗΠΑ μειώθηκε από 71% το 1999 σε μόλις 57% το 2021 και μειώνεται περαιτέρω. Οι πιο σκοτεινές προβλέψεις, τουλάχιστον προς το παρόν, εάν παραμείνουν αυτές οι συνθήκες, είναι ότι το εμπόριο σε δολάρια ΗΠΑ θα μειωθεί κατά 40 τοις εκατό επιπλέον, πράγμα που σημαίνει ότι γεωπολιτικά θα μπορούσαν να υπάρξουν κλιμακωτές επιπτώσεις μετά την κυρίαρχη ανωτερότητα των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και στην ολόκληρος ο φιλελεύθερος-δημοκρατικός κόσμος. Το αν όλες αυτές οι προβλέψεις θα πραγματοποιηθούν εξαρτάται και από άλλα μέτρα που εντάσσονται στο λεγόμενο πολιτική οικονομία ή στρατιωτική οικονομία. Έχουμε ήδη αρχίσει να βλέπουμε μερικά από αυτά με την παρέμβαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ.

(Ο συγγραφέας είναι καθηγητής πανεπιστημίου, αναπληρωτής καθηγητής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, ΗΠΑ)