
Добре дојде 2025!
Ова не е момент за половични мерки и козметички реформи. Ова е момент за одлучни, смели и стратешки потези.
Република Северна Македонија влегува во 2025 година обременета од економски бури што ја разнишаа стабилноста во изминатата година. Земјата стои на крстосница, соочена со итна потреба од нова визија и стратегија. Високата инфлација што беснее како невидлив данок врз граѓаните, јавниот долг што го загрозува фискалниот суверенитет и буџет што претежно служи за гаснење краткорочни пожари, ја оставаат економијата заробена во маѓепсан круг на стагнација.
Со економски раст од едвај 2,1% во 2024 година – далеку од потребното за излез од кризата – Северна Македонија се соочува со алармантна реалност. Додека секојдневниот живот станува сè потежок за обичниот граѓанин, државата го троши својот фискален потенцијал на отплата на долгови и неефикасни мерки, наместо да инвестира во иднината. Ако продолжиме по овој пат, ризикуваме да ја продлабочиме економската несигурност и да ја изгубиме шансата за стабилен развој.
Ова не е момент за половични мерки и козметички реформи. Ова е момент за одлучни, смели и стратешки потези. Северна Македонија мора итно да го преиспита својот економски курс, со јасен фокус на структурни реформи, капитални инвестиции и нова енергетска визија, ако сака да го врати патот кон одржлив раст и благосостојба за сите свои граѓани.
Инфлацијата од 10,2% во 2024 година сериозно ја ослабе куповната моќ на граѓаните, особено во делот на основните прехранбени производи, каде што цените се зголемија за 15-20%. Владините мерки за замрзнување на цените на одредени производи покажаа ограничен и краткорочен ефект. Ова е класичен пример за „гаснење пожар“ без да се адресираат основните причини.
Клучното прашање е како да се намали инфлацијата без да се загрози економската активност. Една од стратегиите е поддршка на локалното производство на основни прехранбени производи. Владата треба да воведе субвенции за земјоделците, особено за оние што произведуваат житарици, зеленчук и месо, кои сочинуваат голем дел од потрошувачката кошница. Дополнително, треба да се развијат стратегии за намалување на зависноста од увоз преку поттикнување на домашното производство. Ова ќе помогне да се стабилизираат цените на долгорочен план.
Друг значаен елемент е подобрување на транспортните системи за намалување на логистичките трошоци, кои се значаен дел од цените на производите. Владата треба да инвестира во модернизација на патиштата, железничката мрежа и дигиталната инфраструктура за да го олесни транспортот на стоки низ земјата.
Јавниот долг од 68 отсто од БДП и буџетскиот дефицит од 4,9 отсто се меѓу најголемите пречки за економскиот раст. Поголемиот дел од буџетот се троши на тековни трошоци и отплата на камати, додека инвестициите во капитални проекти се минимални. Една од најважните промени е подобрување на фискалната транспарентност. Јавноста треба да има пристап до детални податоци за тоа како се распределуваат буџетските средства и кои се резултатите од капиталните инвестиции. Ова ќе ја намали можноста за корупција и неефикасно трошење.
Капиталните проекти треба да бидат насочени кон области кои носат најголем економски поврат, како што се инфраструктурата, енергетиката и образованието. На пример, вложувањата во енергетска ефикасност можат да ја намалат зависноста од увоз на енергија и истовремено да создадат нови работни места.
Дополнително, треба да се воведат јасни индикатори за мерење на ефектите од капиталните инвестиции. Ова може да вклучува раст на БДП, зголемување на извозот, намалување на трошоците за транспорт и енергија и создавање нови работни места.
Еден од најголемите проблеми на нашата економија е ниската продуктивност, која ја ограничува конкурентноста на локалните компании. За подобрување на продуктивноста, неопходно е вложување во човечки капитал, технологии и иновации.
Прво, образовниот систем треба да се модернизира за да одговори на потребите на пазарот на трудот. Особен акцент треба да се стави на техничкото и на стручното образование, како и на програмите за обука и преквалификација. Ова ќе овозможи развој на кадри што се подготвени за работа во современи индустрии како ИТ, обновливи извори на енергија и зелена економија.
Второ, треба да се поттикне технолошката трансформација на малите и средни претпријатија (МСП). Владата може да воспостави програми за субвенции за купување нова опрема и технологии, како и за дигитализација на процесите. Ова не само што ќе ја зголеми продуктивноста, туку и ќе ја намали зависноста од увоз на технолошки решенија.
Истражувањето и иновациите се суштински за долгорочниот економски раст. Владата треба да создаде услови за поблиска соработка меѓу универзитетите, бизнис-секторот и државата, како и финансирање на истражувачки центри и иновациски капацитети со кои ќе создаде можности за младите и ќе ја зголеми конкурентноста на домашните компании. Иновациите треба да бидат насочени кон зелени технологии, дигитална трансформација и циркуларна економија. Ова ќе овозможи создавање на нови производи и услуги што ќе одговорат на глобалните трендови и ќе ја зголемат извозната конкурентност на земјата.
Северна Македонија има можност да ги надмине предизвиците од 2024 година и да го постави темелот за стабилен и одржлив економски раст. Сепак, за да се постигне тоа, потребни се јасни стратегии, структурни реформи и насочување на буџетските средства кон капитални проекти со висок економски поврат. Владата, приватниот сектор и академијата мора да работат заеднички за да ја трансформираат економијата во современ, конкурентен и одржлив систем. Со вложување во инфраструктура, иновации и човечки капитал, Северна Македонија може да го искористи својот потенцијал и да стане пример за успешен економски развој на Балканот.
Препорачано
-
1
-
2
-
3
(Авторот е економски аналитичар)
ЈАЗИКОТ НА КОЈ СЕ НАПИШАНИ, КАКО И СТАВОВИТЕ ИЗНЕСЕНИ ВО КОЛУМНИТЕ, НЕ СЕ СЕКОГАШ ОДРАЗ НА УРЕДУВАЧКАТА ПОЛИТИКА НА „СЛОБОДЕН ПЕЧАТ“