На 17 ноември 2020 година, Бугарија го блокираше отворањето на преговорите за пристапување во ЕУ со Северна Македонија. Бугарскиот министер за надворешни работи Екатерина Захариева беше цитирана дека рече дека нејзината земја не може да го поддржи отворањето на разговорите со најблискиот сосед. Ова е трета блокада на патиштата со која се соочи балканската земја по оние што претходно ги поставија Грција и Франција. Најновото вето е заради бугарските ставови за македонскиот јазик.

Колку и да е вознемирувачко, бугарското вето не е исклучок. Всушност, тоа следи според традицијата на неодамнешните земји членки на ЕУ активно да ги блокираат разговорите за пристапување со нивните соседи кои не се членки на ЕУ. Во 2009 година, Словенија ги блокираше преговорите на Хрватска со ЕУ. Причината беше несогласувањето помеѓу овие две поранешни југословенски републики околу тоа како да се постави границата кај Пиранскиот залив. Во 2016 година, Србија ја обвини Хрватска за блокирање на нејзините разговори за пристап. Медиумите јавија дека Хрватска го блокирала отворањето на ново поглавје поради статусот на хрватското малцинство во Србија.

Неуспешно европско „прелевање“

Некогаш навидум прифатливата идеја дека проширувањето на ЕУ доведува до европеизација на нови земји членки и ефект на „прелевање“ во нивното соседство е пригодно ставен во мирување. Илибералниот пресврт во многу земји членки кои влегоа во ЕУ од 2004 година покажува дека европеизацијата е реверзибилен процес. Опструкционистичките политики што ги следат новите членки на ЕУ против нивните соседи ја поткопаа идејата за „прелевање на европеизацијата“, што беше во мода не толку одамна, пред една деценија.

Пристапот „блокирај-го-твојот-сосед-сега-кога-можеш“ го разоткрива не само лажното ветување за регионалното „прелевање“ на европеизацијата, туку и на сè понеправедниот третман на останатите балкански земји. Во суштина, новите земји членки на ЕУ го користат своето членство во европскиот клуб за да извлечат отстапки од соседите. Ова не е исклучок, туку модел што се повторува.

Босна е пример дури и пред земјата да добие статус на кандидат за ЕУ. Недолго по пристапувањето во ЕУ во 2013 година, хрватските политички лидери започнаа да водат целосно неоправдан и неоснован патерналистички пристап кон Босна. Целосното мешање во внатрешната политика на Босна се движи од фаворизирање на изборите, до обиди за мешање во законодавството на Босна. Случајот на односите Хрватска-Босна по 2013 година покажува дека најновата земја членка на ЕУ ги „пакува“ своите национални и националистички интереси во обид да ги наметне како „европски вредности“. Преземајќи ја улогата на чувари на „европските вредности“ – колку и да се неубедливи – хрватските политички лидери се обидоа да го искористат своето членство во ЕУ. Овој пристап го следат и националистите и социјалдемократите.

Босна – двојно „заглавена“

Овој обид да се игра „по европски“ во Босна беше брзо прифатен дури и од доминантната хрватска националистичка партија ХДЗ. ХДЗ накратко се обиде да се претстави како чувар на „европските вредности“, намигнувајќи им на соседните политичари во Хрватска, но набрзо сфати дека тој спин е неубедлив и се откажа од него.

Сега, кога Хрватска е членка на ЕУ и кога Србија е далеку пред Босна во евро-интеграциите со отворени 18 поглавја за преговори, претпоставката е дека Србија ќе се приклучи на ЕУ пред Босна. Доколку Србија влезе во ЕУ пред Босна, таа би можела и би ја користела својата нова моќ против Босна, исто како што Словенија ја употреби својата против Хрватска. И со Хрватска и со Србија во ЕУ, Босна тогаш ќе биде заглавена со два соседи кои користат две потенцијални вета.

Понатаму, босанските Хрвати веќе имаат право на хрватски пасош (Хрватска е членка на ЕУ) и на разни други поволности. Босанските Срби имаат еднаква веројатност да уживаат слични придобивки доколку и Србија биде прифатена во клубот. Во Босна, националистичките политичари меѓу босанските Срби и босанските Хрвати се претворија во големи препки на патот на земјата кон членството во ЕУ. Основната импликација е едноставна: најголемото влијание на Босна што заостанува во процесот на интеграција во ЕУ ќе го почувствуваат само Бошњаците. Ова не е само теоретско сценарио, туку сè поверојатно сценарио кон кое се движиме.

Косово е следно

Овој модел на блокади на патиштата може многу добро да се примени надвор од Босна. Србија, која ги започна своите разговори за пристапување во ЕУ во 2014 година, е далеку пред Косово на патот кон членството во ЕУ. Ако нормализацијата Белград-Приштина не биде целосно финализирана пред пристапувањето на Србија, тоа значи дека – следејќи ја досега логиката на блокирање – Србија ќе го искористи своето членство во ЕУ за да постави блокади на патот на Косово. Овие блокади на патиштата, како и во сите други случаи наведени досега, ќе бидат врамени и претставени како „европски стандарди“ на кои треба да се придржува Косово.

Ако Србија и Албанија треба да се приклучат на ЕУ истовремено, тогаш Албанија може да ги надомести блокадите на Србија кон Косово со своите контра-вета. Сепак, косовскиот сојузник Албанија заостана зад Србија во преговорите со ЕУ. Албанија е земја кандидат со која ЕУ одлучи да ги отвори преговорите за пристап неодамна, во 2020 година. Ова значи дека со пристапувањето на Србија во ЕУ пред Албанија, Србија ќе биде во позиција да ја игра играта со вето.

Она што досега го покажува прегледот на блокадите е дека ветото не е осамен абер, туку воспоставена пракса. Членството во ЕУ служеше како лост да го натерате вашиот сосед да прави работи што во спротивно не би ги правел и, згора на тоа, да се прикажат националистичките интереси како „европски вредности“. Во комбинација со подемот на екстремно десничарската политика и нелибералниот пресврт кај последните членки на ЕУ, ветото што се применува на аспирантите за членство во ЕУ не инспирира доверба. Политичката импликација на овој тренд е дека, наместо да работат единствено на подобрување на добрососедските односи, аспирантите за членство во ЕУ би биле добро советувани да градат посилни врски со клучните национални метрополи, особено Берлин, со цел да ги неутрализираат очекуваните бариери што им претстојат.

Преземено од „Анадолу агенција“ од Анкара